Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Тўғри ўтириш одоби. Азалдан бу нарсага катта эътибор билан қаралган. 
Масалан, ўтириш қоидалари тўғрисида XVIII асрда Иоганн Зульцер 
томонидан нашр этилган "Қиз боланинг бахти ва тахти нимада"- китобида 
ёзилган. Бу тажриба ҳозирги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаган. 
«Тўғри ўтириш – бу санъат». Бу қуйидагини англатади: «Бошни ўта 
тикка ёки у ёқдан бу ёққа осилтириб аланглайверган ҳолда тутмаслик 
лозим». Сўнг: "Қўлларни чалкаштириб кўкракка олиб бориш, белга қўлни 
қўйиш, қўлини осилтириб ўтириш, елпиғични ўйнаб ўтириш, бармоқларини 
ўйнаш, пиёлани айлантириб ўтириш, сочини ёки кийимини тўғрилаб ўтириш 
мумкин эмас". Шунингдек: "Қаддини тик тутиш, ўриндиқда ялпайиб ётиб 
олиш, учига ўтириб олиш, ликиллаб ўтириш ва оёқларни чалиштириб 
ўтириш ножоиздир!.."
1
Стулда букчаймасдан, керилмасдан, тирсак билан таянмасдан тўғри ва 
эркин ўтириш тавсия этилади. Стулда ўтирган ҳолда силкиниш, стулнинг 
четигагина илиниб ўтириш, унга миниб олиш мумкин эмас. Стулга ўтирганда 
ҳам, ундан турганда ҳам овоз чиқмаслиги керак. Стулни тарақлатиб 
сурмаслик, балки орқа суянчиғидан ушлаб жойидан жойга кўчириш лозим. 
Ўтирган стулингизни оёқ билан тақиллатиш инсоннинг ғашига тегади. 
Ўтирганингизда тиззаларингиз жуфтлаштирилган, оёқ кафтларингиз бир – 
бирига мумкин қадар яқин қўйилган бўлиши лозим, бир оёқни салгина 
олдинга чиқариб қўйиш ҳам мумкин. 
Оёқларни чалиштириб ўтириш эркак ҳам, аёлга ҳам ярашмайди ҳамда 
ўта маданиятсизлик ҳисобланади. Эркакларнинг оёқларини кериб, тиззасига 
қўли билан таяниб ўтириши уларнинг бесўнақайлиги ва тарбия 
кўрмаганлигидан далолат беради. Тарбия кўрган одам ҳеч қачон ва ҳеч кимга 
орқа ўгириб ўтирмайди. Даврада ҳамма вақт бошқаларга юз ўгириб 
ўтиришга, бунинг иложи бўлмаса, ақалли, ёнга ўгирилишга ҳаракат қилиш 
керак.
Катта ёшдаги кишилар хонага кираётганида ёки чиқиб кетаётганда 
ёшлар жойидан туриши шарт.
Оёқлар кўп эътиборни талаб қилади. Жамоат транспортида йўловчилар 
оёқларини қандай тутишига эътибор беринг. Бири ялпайиб, оёқларини чўзиб, 
1
Иоганн Зульцер «Разговоры о красоте естества» (1777)
https://ru.wikipedia.org/wiki/Зульцер,_Иоанн_Геор 

---

121 
иккинчиси оёқларини ўриндиқ ичкарисига беркитиб олган. Қўшни оёқларини 
чалиштириб, яна кимдир оёқлари билан ўриндиқни оёғига илаштириб олган. 
Албатта бу индивидуал, бироқ мақтовга арзимайдиган холатдир. 
Қадди

қоматни тутиш ва чиройли юриш Инсоннинг туриши, юриши, 
ўтиришидан қўл ва оёқларининг холатидан унинг атрофдагиларга бўлган 
иззат – ҳурматини ёки ҳурматсизлигини билиш мумкин. Гавданинг ҳар бир 
вазиятида баодоблик, табиий эркинлик кўриниб туриши ва бу вазият шу 
шароитга зид бўлмаслиги лозим. Ҳеч ким йўқлигида ўзингизга йўл 
қўйишингиз мумкин бўлган ҳаракатлар бошқалар олдида жоиз бўлмайди. 
Энг гўзал чеҳра, келишган қадди–қомат ёки чиройли, нафис кийим ҳам, 
агар юриш–туришга мос тушмаса, кишида ҳеч қандай таассурот 
қолдирмайди. 
Инсон ҳамма вақт гўзалликка ва тартибга интилган, шунинг учун ҳам 
авлоддан–авлодга ўтиб келган ва одатга айланиб қолган удумлар ҳамда 
юриш–туриш қоидалари пайдо бўлган ва ҳар бир халқнинг анъаналарида 
ажойиб тарзда ўз ифодасини топган. Яхшиликка, гўзалликка интилиш 
инсонга хос ҳислатдир, инсоннинг хушмуомала ва одобли бўлишга 
интилиши бу оддий ҳолдир.
Инсонда ҳамма нарса гўзал бўлиши керак. Унинг ташқи кўриниши, ички 
қиёфаси, ҳатто исми ҳам, юриш–туриши ҳам гўзал бўлиши лозим. Кишининг 
самимий ва соф бўлиши билан бирга, чиройли юриши, қадди–қоматини адл 
тутиши, чиройли гапира олиши, эркин хатти–ҳаракат қилиши яхши одат 
натижасидир. Атрофингизга қаранг ва сиз одамларнинг қандай юришини 
кўрасиз: бири букчайиб, бошқасининг қўллари осилиб юрибди, наригиси 
оёғини қийшайтириб қадаб босади, яна бири манекен аёлларга ўхшаб ёнига 
ташлаб юрибди. Баъзилар, чўнтагига қўлини солиб, оломонни ёриб ўтишга 
ҳаракат қилади. Ҳар бири - «ўзича олам», бир бўлиб бефаросатликни 
кўрсатадилар. Агар ҳар бир киши ойнага қараб ўзини бошқалар олдида 
қандай юришини кўрганда эди!
Ҳар бир одамнинг юриши унинг хусусиятини келтириб чиқаради: 
баъзида эса бу костюмга ҳам боғлиқдир. Бўйи паст тўлиқ одамнинг юриши 
бошқа, озғин ва узун бўйлик одамники– бошқа. Агар қиз боланинг оёғида 
баланд пошнали туфлию, калта юбка бўлса, унда бир юриш услуби, 
кроссовка ва джинсида юрганида эса – бошқача кўринади. 
Юриш ўта табиий бўлиши лозим. Кўчада бошни кўтариб юриш мумкин. 
Аммо бунда қўллар ҳаракати ташланаётган қадам ритмига мос бўлиши керак: 
қўлни осилтириб, туриши ва уларни у ёқдан буёққа марш ҳаракатига ўхшаб 
ташлаб юриш керак эмас. Юраётганда оёқни шундай қўйиш керакки, унда 
оёқнинг учи ва товони бир текис ҳаракатга мос равишда йўналтирилган: 
оёқни учини сал ичкарига қийшайтириброқ қўйиш лозим. Оёқлари қийшиқ 
одам қадамни тўғри қўйишга доимо эътибор бериши керак. 
Агар сиз шеригингиз билан, айниқса, қўл ушлашиб кетаётган бўлсангиз, 
ёнингиздаги одамнинг қадам ташлашига мослашиб юришга интилинг. Агар 

---

122 
аёл кишининг юбкаси торроқ бўлса, унда қадамини майдалаштириб юради, 
эркак киши эса, катта қадам ташлашига қарамасдан, у билан баравар юришга 
ҳаракат қилиши лозим. 
Ишоралар ва юриш 
 
Чиройли юриш, қаддиқомат, назокатли ишоралар 
ҳам аёлни, ҳам эркакни янада чиройли кўрсатади. Жуда ҳам кам 
ҳолатлардагина биз назокат билан қаддиқоматни тутиш ҳамда юришни 
табиат эҳсони сифатида қараймиз. Кўпроқ бу сифатлар қийинчилик билан
эгалланади. Уларни ўзида тарбиялаш учун спорт, ритмика билан
шуғулланиш лозим. Бу қиз болалар учун жуда фойдалидир, буни отаоналар 
ёдда тутсинлар. Чиройли юриш, қаддиқоматни тутиш, енгил ва гўзал 
равишда зинапояларда чиқиш ёки тушиш ҳамда нафосат билан ўтиришни 
ўрганиш лозимдир. Айниқса, аёл ойнада қандай қилиб диван, стул ёки 
ўриндиқда ўтирганини кузатиши керак. Баъзи ҳолатларда ўзига пастлик 
қиладиган ўриндиқларда ўтирган аёллар оёқларини чалиштириб оладилар. 
Бундай вазиятда уларни чалиштирмасдан, бирлаштириб, тиззаларини бир 
томонга сал оғдириб ўтирган маъқул.
Ўриндиқнинг қўл қўядиган ушлагичига фақат энг яқин дўстлар уйида 
бироз ўтириш мумкин. Аммо бу ўриндиқда сизга яхши таниш бўлмаган аёл 
ёки киши ўтирган бўлса умуман ножоиздир. 
Ҳар қандай рефлектив ҳаракатларни назоратда тутмоқ лозим. 
Эснайверадиган одамлар нафақат нотаниш даврада, балки ишхона ва уйда 
ҳам кишининг ғашини келтиради. Маданиятли киши одамлар олдида умуман 
эснамасликка ҳаракат қилади. Агар буни билдирмасангиз, ичингизга 
ютсангиз, унда эснаш мумкин. Йўталдан тийилиш мумкин эмас. 
Йўталаётганда бошни бошқа томонга буриб оғизни қўл билан ёпилади, 
қаттиқ йўталда эса оғизга дастрўмол тутган маъқул. Рўмолчага секинроқ 
аксириш мумкин, бунда бошни чеккага бурмаса ҳам бўлади. Бутун хонани 
«тўлдириб» аксиришга йўл қўйманг. Аммо аксириш сиздан кучлироқ келса, 
юзингизни четга буриб аксираверинг. 
Кўп ҳолларда биз айнан ўз хатти харакатларимиз туфайли жамоат 
билан мулоқот қилишдан ўзимизни маҳрум қиламиз. Жамоада ўзини тутиш 
бўйича қуйидаги маслаҳатларни тавсия этамиз: 
1. Қўлларингизни ўз ҳолига қўйинг, бўйинбоғни тортаверманг, 
тугмачаларни ўйнаманг ёки суҳбатдошингиз қўлига тегманг.
2. Аёл киши узуклари, тақинчоқлари, сумкасининг замоги билан
«ўйнамагани», сочини бармоғига ўрамагани маъқул. суҳбатдошнинг 
буюмларини олиб ўйнаб туриш ҳам яхши эмас.
3. Дастурхонни бурама сочга айлантирманг, идишларни ўзига қўйинг, 
уларни жаранглатманг. Аммо агар сиз ўзингизни тута олмасангиз, 
чўнтагингизда гугурт қутисини олиб юринг.
4. Қоринни қўл билан ушлаб урманг.
5. Суҳбатдош ёки яқинда турган одамга орқа қилиб ўгириш 
одобсизликдир.

---

123 
6. Жамоада бошни қашлашга йўл қўйиш мумкин эмас (ҳатто бармоқ 
учида ҳам).
7. Бармоқларни қарсиллатиш ман этилади.
8. Минғирлаш, ғўнғиллаш нафақат ҳамкасабаларга, балки оила 
аъзоларига ҳам хуш келмайди.
9. Сўзлашаётганда елкангизни қисманг. Баъзида одамлар суҳбатдошига 
унинг ножоиз ҳаракати қанчалик ёмон таъсир қилишини ҳатто тасаввур ҳам 
қила олмайдилар;
10. Изҳорларингизни қаттиқ кулгу билан якунламанг. Бу невроз ҳолати 
аксил таъсирга эга, мутойиба ёки ханда ҳақида гапирмаса ҳам бўлади. 
Шундай кишилар борки, ҳар бир гапдан сўнг хиринглаб кулиб қўйишни одат 
қилиб олганлар.
Ўзингизни кузатиб, агар шундай ҳолатлар сизда ҳам бўлса, ундан воз 
кечишга ҳаракат қилинг.