Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Маданият ва спорт ишлари вазирлиги

Овоз тешиги
овоз пайларининг чекка қисмидан ташкил топган.
Овоз пайлари
-ҳиққилдоқнинг қизғиш шиллиқ териси фонида перламутр-
оқиш рангда кўринади, эркакларда пушти, ялтироқ йўл-йўл кўринади. Овоз 
пайлари ўзига хос қалинликка эга. Овоз пайларининг қалинлигини вокал 
мушаклари ташкил этганки, улар эркин харакатланади.
2-расм. 
Лорингоскоп 
ёрдамида
кўрилган 
ҳиқилдоққа 
кириш 
ва 
ҳиқилдоқ бўшлиғининг кўриниши:1-ҳиқлдоқ 
қопқоғи; 2- ҳиқилдоқнинг орқа томони; 3-
ҳақиқий товуш бойламлари; 4-нафас олиш
пайтида 
кўринадиган 
кекирдак 
дойрачалари
.

---

Ҳиққилдоқнинг ички мушаклари фаолияти натижасида овоз пайлари, 
яссисимон тоғай қайилганда бир-бирига яқинлашиб туради, қалқонсимон тоғай 
эгилганда, чўзилади, яна қалқон-яссисимон тоғай иши натижасида, у ёки бу 
даражада сиқилади. Орқа узук яссисимон мушакдан ташқари барча тоғайлар 
овоз тешигининг ёпилишига ва очилишига ҳизмат қилади.
11-мавзу.
 Товуш ҳужуми товуш ҳосил қилиш назарияси.
Товуш ҳужуми - куйлашга ўзгача ифода берувчи восита, товуш пайдо 
бўлиш вақти. Овоз пардалари жипслигига, нафас чиқаришнинг кучи ва 
характерига қараб товуш ҳужуми: қаттиқ, майин ва нафас олишдан кейинги 
ҳужум бўлиши мумкин.
Товуш ҳужуми овоз пайлари тебранишини яхши ҳис этишга ёрдам 
беради. Товуш ҳужуми нафақат ифода берувчи, балки овоз аппаратига 
педагогик таъсир учун энг зарур воситалардан. Товуш ҳужуми орқали 
педагогик таъсир методи, хонанданинг овоз тешиги хаддан зиёд актив ишласа, 
ёки суст ишлаган вақтда қўлланилади.
Ҳар бир хонанда товуш ҳужуми турларини яхши билиши зарур. Овоз 
ҳосил қилишнинг икки теорияси мавжуд: миоэластик (мушак ва пайлар 
эластиклиги) ва нейрохронаксик.
Миоэластик теорияси асоси куйидагича: овоз ҳосил бўлиши учун овоз 
пайларининг тўла ишлаши ва унинг остидаги ҳаво босимини кўтариш, товуш 
ҳосил бўлиши учун эса овоз пайлари иш фаолияти учун керакли тонуснинг 
бўлиши етарли. Тебранишнинг ўзи овоз пайлари ости босимининг пассив 
харакати таъсири билан амалга оширилади.
Нейрохронаксик теорияси-(Фаранг олими Р.Юссон таклифи). Овоз 
пайларининг тебраниши - ҳиққилдоқнинг бевосита функцияси натижасидир.
Кейинги йилларда илмий изланишлари натижаси шуни кўрсатадики 
миоэластик теорияси нейрохронаксик теориясига қараганда тўғри ва 
мукамалроқ, бу эса миоэластик теорияси овоз ҳосил қилишда қўллаш учун мос 
дегани.
Саволлар: 
1.
Товуш пайчалари қаерда жойлашган? 
2.
Тинч ҳолатда турган ҳиқилдоқни қанчалар пастга тушуриш ёки 
юқорига кўтариш мумкин? 
3.
Қайси овозлар куйлашда энг қисқа ва узун овоз трубкасига эга (см.)? 
4.
Товуш ҳужуми ва унинг товуш ҳосил бўлиш жараёнига таъсири? 
5.
Товуш ҳужумининг асосий турлари айтинг. 

---

Адабиётлар: 
1.
Л. Б. Дмитриев. Работа гортани в пении. «Основы вокальной 
методики». М., «Музыка», 1963 
2.
А. Менабени. Атака звука. «Методика обучения сольному пению».
М., Просвенщение, 1987 
3.
А. Вербов. О положении гортани. «Техника постановки голоса».
М., Музыка, 1961 

---