Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Маданият ва спорт ишлари вазирлиги

а/
к/
у
/й ил-/
а
/ ёр 
к/
е
/л, қувноқ /
о
/воз ил/
а
/ /
ё
/р к/
е
/л.
Куйлаш нутқининг табиий бўлиши учун қўшиқда сўзлаш оҳангини ва 
урғуларни тўғри ишлатиш билими аҳамиятга эга, бу эса сўзни ифодали қилади.
Қўшиқдаги аниқ, табиий ва ифодали сўзлар куйчан бўлмоғи лозим, яъни: 
овознинг текис, эгилувчан, ифодали оҳангига сингдирилган. 
Куйлаётганда нутқ табиий чиқиши учун, кўшиққа сўзлашиш оҳангини 
сингдириш керак, бу ўринда бўғинларни куйлаш шартларига риоя этиш талаб 
этилади, масалан унлиларни нота узунлиги давомида тўлиқ, «ушлаб туриш»,-
куйлаш.
 
 

---

 
17-мавзу.
 Овоз тарбиялашнинг фонетик услуби. 
 
Куйлаш - мусиқий санъатнинг, ижро, куйлаш вақтида матнни ифодали 
етказиб бериш зарурлигига чамбачас боғлиқ бўлган ягона туридир.
Куйлаш асосан унлилар ёрдамида амалга оширилади. Овознинг 
куйчанлигини ривожлантиришда фонация билимига таянган ҳолда тўғри 
унлиларни танлаш керак (сўзнинг ичидан).
«И»-унлиси позиция жиҳатдан «юқори» бўлиб садоланишда «яқин» ва 
ёрқиндир. Унлилар орасида энг юқори фармантага эга, шунинг учун жарангдор, 
ёрқин, яқин ва йиғинчоқ деб қабул қилинади. Бошда резонациялаш ҳисини 
уйғотади.
«Е» унлиси - ҳам «ёрқин» ва «яқин» садоланади. «И»га қараганда тарқоқ 
янграса, «А», «О» ва «У»ларга нисбатан кенгроқ янграйди.
Тил оғиз бўшлиғида эркин жойлашади ва у оғизни кенг очишга имконият 
беради. «Е» - товуши ўртача импедансга эга бўлиб, эркаклар овознинг юқори 
регистрини шаклланиши учун қулайдир. У яна товуш ҳужумининг актив 
бўлишига қулай, ҳиқилдоқ суст ишлаганда кўл келади.
«А» унлиси - тилнинг тинч ҳолатида ҳосил қилинади, ютқин торайган, 
оғиз эса кенг очилган бўлади. Бу ҳарф жарангли бўлгани учун ижро этиш
ортиқча ҳаракат талаб этмайди. Унинг ёрқин ва жарангли, яқин садоланиши 
овоз тешиги иш фаолияти ва ҳиққилдоққа тепа овоз пайларининг 
ташкилланишига боғлиқ. Агарда ҳиқилдоқда юқори обертонлар яхши ҳосил 
қилинмаган бўлса «А» товуш сифатида хира ва узоқ садоланади. «А» ҳарфини 
«ёпиқроқ» куйлаш лозим. 
«О» унли товуши - «А» товушининг барча ҳислатларига эга, лекин тембр 
жиҳатдан тўқроқ (ҳирароқ) садоланади ва катта импедансга эга. Айнан шу 
сифати эркаклар овози диапазонинг юқори қисмидаги товушларини ёпиқроқ 
бўлиши учун ишлатилади.
«Ў» унли товуши энг чуқур, тўқ рангли садоланувчи «узоқ», «бахмал» 
товуш.
«У» - катта импедансга эга, ундан ҳам эркаклар овози диапазони юқори 
қисмини ёпиш учун ишлатса бўлади.
Фонетик услуб товуш бирикмаларини тўғри танлашга ёрдам беради, бу 
эса овознинг гўзал сифатларини намоиш этишга ёрдам бериши аниқ.