Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

1 ЎТИЛ, 5 томли. 1-том. —Тошкент, «Ўзбекистон миллий энцикло- 
педияси», 2006, 71-бет.
7 - § . Л ек си к м аъ но қирралари
25
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бирикмаси, гап ва матн орқали ҳам ифодаланиш и мумкин. Сўз 
бирикмасида, гапда, хдтго матнда ифодаланаётган нарса-ҳодисалар 
ҳам кенг маънода денотат дейилади. М асалан, «йилнинг куздан 
кейин, баҳордан олдин келадиган совуқ фасли» қиш лексемаси 
билан, «энг совуқ фасл» каби сўз бирикмаси билан, «Қиш...» 
кўри ни ш и даги атов гап, «Бу қорбобо ясаш мум кин бўлган 
фаслдир» каби гаплар ва қиш нинг тавсиф ини берувчи матнлар 
маънолари орқали ҳам ифодаланиш и мумкин. Ушбутурли сатҳ 
бирликлари битта денотатни (қиш фаслини) ифодаламокда.
Луғавий бирликларда ифодаланган денотатлар реал мавжуд 
бўлиш и ёки тўқима бўлиш и мумкин. Д енотат ва референт 
терминлари ана шу фарқлиликни ажратиш учун хизмат қилади. 
«Денотат» кенг маънодаги умумий термин бўлиб, у реал мавжуд 
ва мавжуд бўлмаган барча денотатлар учун қўлланса, «референт» 
терм ини эса ф ақат реал мавжуд бўлмаган денотатлар учун 
иш латилади. Реал мавжуд бўлмаган денотатлар ҳам ж ам ият 
том онидан англаниш и, қабул қилиниш и м ум кинки, натижада 
улар лекси к таркибда салмоқли ўрин эгаллайди. Бунга мисол 
қилиб халқ оғзаки ижоди асарлари қахрамонларини келтириш
мумкин: паризод, дев, семурғ, аёз бобо, қорқиз каби.
Структур маъно л е к с и к б и р л и к н и н г ти л си стем аси д а 
тутган ў р н и н и белгиловчи ф о р м ал тав си ф и д и р . С труктур 
маъно баъзан ички ли сон и й маъно деб ҳам ю ритилади1. У нинг 
асосида белгиларнинг бир-бирига муносабати ётади. Структур 
м аъ н о н и н г и к к и хил тури мавжуд: с и н тагм ати к структур 
м аъ но ва п ар ад и гм ати к структур м аъно.