Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги касб-ҳунар таълими маркази

19-Мавзу. Юқумсиз касалликлар 
Падов токсикози. 
Падь махсулоти билан личинка ва катта асаларилар заҳарланганда 
кузатилиб юқумсиз касалликлар туркумига киради. Ёзда падьни йиғиш 
жараёнида 2-3 кун мобайнида парвоз қилувчи асаларилар кўплаб нобуд 
бўлади. Кейинчалик куз-қиш мавсумида ёш ари боқувчилар ҳамда 
личинкалар заҳарланади. Ташқи кўринишдан асалариларнинг инида 
безовталаниш мавжуд, аммо унчалик кўзга ташланмайди. Арилар ўлими ва 
она ари тухум қўйиш жараёни сусайганлиги туфайли оила ўсиб 
ривожланишдан орқада қолади. 
 

---

90 
Химиявий токсикоз. 
Катта ёшдаги асаларилар юқумсиз касаллиги, заҳарли дорилардан 
заҳарланишда оммавий ўлим билан якунланади. Заҳарли дорилар, асосан, 
қишлоқ хўжалик ўсимликлари касалликлари ва зараркунандаларига қарши, 
малярияни тарқатувчи чивин ва бегона ўтларга қарши ишлатилганда 
кузатилиши мумкин. 
Ерда судралиб юрувчи асаларилар бошқалардан холсизланганлиги билан 
фарқланади ёки оилада ташқи кўринишдан хеч қандай безовталаниш 
кузатилмаслиги хам мумкин. Асаларилар бўшашган холда ерда судралиб 
юрганини кузатиш мумкин. Қорин қисми бироз катталашиб шишган, учиб 
кетишга имконияти йўқ. Асалари ини ҳамда учиш қўниш тахтасида ич 
кетиш излари ёрқин намаён бўлади. 
Касалланган асалари оиласи етарли даражада секин кучсизланиб, асосан 
индан чиқариб қўйиш кўргазмасидан бир ой ўтиб кузатилади. Кўп холларда 
она асаларилар ўлади. 
Касалланган арилар ўрта ичаклари оқ-сутранг бўлиб, ўзига хос 
бўртмаларсиз, қоринчага босиб кўрилганда ўрта ичак тарикибидаги сувли 
модда узоқ масофага сачраб отилиб чиқади. 
Шамоллаган авлод 
Зарар асосан мум қурилма, перга ва асалга етказилади. Мум катаклар 
шикастланади, яъни асалари инида ҳамда сақланиш вақтида шикастланади. 
Мумкатакларда узун шохланиб кетган кенгайтирилган йўлаклар ҳосил 
бўлади. Йўлаклар кўпинча катаклар ости бўйлаб ўтади, уларни 16 оёқли 
танаси оқ-кулранг, жигарранг бошли қуртлар ҳосил қилади. Жуда қисқа вақт 
ичида мумкатаклар тўлиқ бузулиб емирилади. Қуртлар омборхона полидаги 
ахлат ёки катакчалар туйнукларида ғумбакланиб ривожланади. Капалак 
қанотларини кенг ёйиш холатидаги хажми 25-28 мм.