Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жисмоний маданият

Малакани ривожлантирмайдиган, уни кўникмага айлани-шида самара бермайдиган ҳаракатларга хато ҳаракатлар деб қараш мавжуд. Ҳақиқатан ҳам айрим ҳолатларда булар хато ҳисобланса, бошқа пайтда хато категориясига, кейинчалик машқланиш орқали такомиллашган, такомллаштирилиши лозим бўлган ҳаракатлар ҳам киритилади. Умумий қабул қилинган «хато ҳаракатлар» деб аталмиш харакатлар класси фикация ҳозирча тузилгани йўқ.
Ҳозирги кунда маълум даражада кенг тарқалган, амалда кўпроқ қўлланилаётган В.В.Беленович томонидан тузилган хатолар классифи­ка­ция­си ³⁵ дан жисмоний тарбия жараёнида кўпроқ фойдаланилади.
Аҳамиятига кўра хато тушунчалар классификация деб ҳам аташ мақсадга мувофиқ бўлмай, жуфтланган, гуруҳланган, шахсий белгисига эга бўлган атамалар тўплами десак ҳам бўлаверади:
1. Ҳаракат фаолияти техникасидаги асосий ҳатолар (брусьда «гавдани букиб кўтарилиш - подъем разгибом»ни бажаришда қўлни тирсакдан букиб қўйиш) ва умумий, асосий бўлмаган хатолар (брусpядаги машқларни бажаришда қоматни тўғри тута билмаслик).
Айрим ҳолатларда ўқитувчилар керакли натижаларга эришиш мақсадида биринчи гуруҳ хатоларни тўғрилайдилар, лекин умумий характердаги хатоларни назардан четда колди радилар. Умумий характердаги хатолар мавжуд бўлса, ўқув материалининг шундай такрорлаш керакки, унинг базасида харакатни навбатдаги қисмини ўргатиш осонлашсин.
2. Хусусий ва комплексли хатолар. Ҳаракат малакасининг шаклланиш фазасида хусусий хатолар кам содир бўлади. Агарда бу хатолар жуда ҳам қўпол бўлмаса, ўқитиш жараёнида ўзлаштиришга катта тўсиқ бўла олмайди. Одатда, комплексли ҳаракатларда хатолар кўпроқ кузатилади. Ҳаракат фаолияти­ни юзага келтирган ҳаракат актлари сабаб ва оқибат орқали узвийликка эга. Шу сабабли хатолар ўзаро шартлашгандек: бирининг орқасидан иккинчисини келтириб чиқариши таълим жараёнда кузатилган ҳодиса.
3. Автоматлашган ва автоматлашмаган хатолар. Автомат лашмаган хатолар кўпинча таълимнинг бошланғич этапларида учрайди. Ўқитиш методикасининг мувофиқлиги натижасида уларни тузатиш унчалик қийин эмас, уларнинг кўпчилиги ўз-ўзидан йўқолиб кетиши амалиётда исботланган.
Автоматлашган хатолар нотўғри ҳаракатларни кўп марота балар такрорлаш натижасида пайдо бўлади. Бундай хатолар ўта турғун бўлиб, уларни тузатишда маълум мураккабликлар юзага чиқиши мумкин.
Айрим ҳолларда ҳаракат фаолиятини такрорлашни вақтин ча тўхтатилиши лозим бўлади, бу ўз навбатида, ярим­шар­лар пўстлоғидаги вақтли алоқаларнинг бир оз сусайишига олиб келади, сўнгра ҳаракат вазифасини ҳал қилишда янгича ёндашиш зарурияти юзага келади. Автоматлашган хатоларни тузатишда, ўқувчи ҳаракатни тўғри бажаришга уриниб бир оз ноқулайлик сезади. Лекин бундай торлик аста-секинлик билан ўтади,
4. Моҳиятли ва моҳиятсиз (аҳамиятли ва аҳамиятсиз) хатолар. Моҳиятли (қўпол) хатолар деганда, машқ техникаси асоси-негизида содир бўладиган, техниканинг асосини бузади ган хатолар тушунилади. Улар иложи борича тезроқ йўқоти лиши лозим, чунки таълим жараёнига салбий таъсири катта.
Моҳиятсиз (майда) хатолар ҳаракат фаолиятидан айрим ҳаракат актларига тааллуқли бўлиб, машқ қилиш давомида уларга нисбатан эътиборсизроқ бўлиш мумкин. Аҳамиятсиз хатога одатланиб қолиш, ҳаракат техникасини такомиллаш­тириш учун кейинчалик тўсиқларни келтириб чиқаради.
5. Типик ва типик бўлмаган хатолар. Айрим ҳаракатларда ҳар бир шуғулланувчи йўл қўядиган хатолар мавжуд бўлиб, улар типик, оммавий тарзда учрайдиган хатолар, деб аталади. Бундай хатоларнинг содир бўлишини олдиндан билиш қоидага айланган. Масалан, болаларнинг қисқа масофага югуришида қуйидаги типик хатолар содир бўлиши кутилади: стартда – тос қисмини баланд кўтариб юбориш; масофа бўйлаб югуришда-гавдани меъёридан ортиқ олдинга энкайтириш ва бошқалар.
Қандай хатолар содир бўлаётганлигига қараб, уни юзага келтираётган сабаблар аниқланиши лозим. Умумий кўри нишда содир бўладиган хатолар педагогик жараён принцип ларини, уларни ташкиллаш қоидалари ва шароит­ларини бузилиши сабабли юзага келиши аниқланган.