Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ислом каримов номидаги тошкент давлат техника университети

4. Электр тармоқларни танлаш
Электр тармоқларни танлаш, тўрт кўрсаткич – юклама токи, токнинг тежамли зичлиги, кучланишнинг йўқотилиши ва қисқа туташув токидан қизишга чидамлилик, бўйича бажарилади.
Натижавий қилиб энг катта кўндаланг кесим юзали тармоқ қабул қилинади.
ЭТҚ – Электр қурилмаларнинг тузилиш қоидаларига (ПУЭ) асосан:
- юклама токи ва кучланишнинг йўқотилиши бўйича барча тармоқлар танланади.
- бир йилда, юкламалари максимумини умумий ишлатиш вақти 4000-5000 соатгача бўлган 1000В дан паст кучланишли тармоқлар; кучланиши 1000В дан паст бўлган алоҳида истеъмолчиларни асосий тармоққа уловчи шахобчалар, вақтинчалик ўтказилган ва қисқа муддат (3-5 йил) хизмат қиладиган тармоқлар токнинг тежамли зичлиги бўйича танланмайди. Бироқ, тажрибага кўра катта қувватли қ.т. роторли ва синхрон юриткичлар тармоқлари ишга тушириш токи бўйича текширилиши лозим.
- қисқа туташув токидан қизишга чидамлилик бўйича фақат кучланиши 1000В дан юқори бўлган кабел тармоқлари танланади.
Ер ости участкаларининг кабел тармоқлари юклама токи ва кучланишнинг йўқотилиши бўйича танланади.
Ер ости участкаларининг кабел тармоқлари кесим юзаси юклама токи бўйича, қуйида келтирилган формулаларга асосан топилади:
Магистрал кабел юклама токи.

Истеъмолчининг эгилувчан кабели юклама токи

Юклама токлар миқдорларига асосан маълумот номадан кабелларнинг кесим юзаалари таналанади.
Алоҳида истеъмолчилар учун эгилувчан кабеллар кесим юзалари катта бўлмай қолса (айниқса U_H=660В учун), унда механик мустаҳкамликни ҳисобга олган ҳолда қуйидаги миқдорлар тавсия қилинади:
қазиб олиш комбайнлари учун: 35 мм² ÷ 50мм²
лахим ўтиш комбайни ва вруб машиналари учун: 25 мм² ÷ 35 мм²
юклаш машинаси учун: 16 мм² ÷ 25 мм²
тасмали конвейрлар учун: 16 мм² ÷ 35 мм²
сидиргичли ва калта тасмали конвейерлар учун: 10 мм² ÷ 25 мм²
электрбурғу ва ёритиш тармоғи учун: 4 мм² ÷ 10 мм²
ёриткичлар ва кнопкалар учун шахобча: 2,5 мм² ÷ 4 мм²
Магистрал кабелнинг, 5% осилишини ҳисобга олгандаги, узунлиги: L_МК = 1,05 L _MK
Истеъмолчи эгилувчан кабелининг, 10% осилишини ҳисобга олгандаги, узунлиги: L_ЭК = 1,1 L _ЭK
Ер ости қазиб олиш участкалари истеъмолчилари учун тармоқлардаги кучланишнинг йўқотилиши қуйидаги тартибда энг катта қувватга эга ва энг узоқ масофадаги истеъмолчилар учун нормал иш ҳолати ва ишга тушириш ҳолати бўйича хисобланади.

Нормал иш ҳолати бўйича ҳисоблаш

Тармоқдаги кучланиш йўқотилиши йиғиндиси уч ташкил этувчидан иборат


В

бу ерда: - трансформатордаги кучланиш йўқотилиши В

- магистрал кабелдаги кучланиш йўқотилиши В
- истеъмолчига борадиган эгилувчан кабелдаги кучланиш йўқотилиши В
Кучланиш йўқотилиши йиғиндиси рухсат этилган миқдордан ошмаслиги лозим:


В
бу ерда: - трансформаторнинг салт холатидаги кучланиши В
- истеъмолчи двигателининг номинал кучланиши В

Трансформатордаги кучланиш йўқотилиши, % да:

бу ерда: - трансформаторнинг юкланиш коэффициенти

- трансформаторнинг номинал қуввати кВА
- ҳисобланадиган тўлиқ қувват, кВА
- трансформатордаги қисқа туташув кучланиши актив ташкил этувчисининг нисбий катталиги
%
Р - трансформаторнинг қисқа туташувдаги қувват йўқотилиши кВт
- трансформатордаги қисқа туташув кучланиши реактив ташкил этувчисининг нисбий катталиги


%

U - трансфорсатордаги қисқа туташув кучланишининг нисбий катталиги, %

Трансформатордаги кучланишнинг йўқотилиши


В

Магистрал кабелдаги кучланиш йўқотилиши

В

бу ерда – магистрал кабел юклама токи

L_мк – магистрал кабелнинг узунлиги, км 5 % осилиши хисобга олинади
, - магистрал кабелнинг актив ва индуктив солиштирма қаршиликлари Ом/км, маълумотномадан олинади.
Истеъмолчига борадиган эгилувчан кабелдаги кучланиш йўқотилиши


В

бу ерда - истеъмолчи двигателининг номинал қуввати кВт

L_эк –эгилувчан кабел узунлиги, м 10 % осилиши хисобга олинади
-эгилувчан кабелнинг таланган кесим юзаси, мм²
- солиштирма ўтказувчанлик,
мис учун

алюминий учун

U_ДН – двигателнинг номинал кучланиши, В
- истеъмолчи двигателнинг Ф.И.К.

Ишга тушириш ҳолати бўйича ҳисоблаш.

Қисқа туташган роторли асинхрон двигател ишга туширилаётганда кучланиш пасайиб кетиши сабали, энг катта қувватга эга ва энг узоқ масофадаги истеъмолчининг ишчи ҳолати учун танлаб олинган тармоқлар, ишга тушириш ҳолати бўйича текширилиши лозим.
Электр двигателнинг ишга туширишда, кучланишнинг энг кам рухсат этилган миқдори
В.
бу ерда: - двигателнинг минимал ишга тушириш моментини, номинал моментига нисбати.

Участкадаги истеъмолчилар учун К нинг қуйидаги миқдорлари тавсия қилинади:

врубовая машина, қазиб олиш ва лахим ўтиш комбайнлари учун: 1,0 ÷ 1,2
сидиргичли конвейерлар учун: 1,2 ÷ 1,5
лентали конвейрлар учун: 1,2 ÷ 1,4
лебедкалар учун: 1,3 ÷ 1,3
вентиляторлар, компрессорлар ва насослар учун: 0,5 ÷ 0,6
- юриткичнинг номинал моментини, номинал ишга тушириш моментига нисбати. Булар двигателининг паспорт кўрсаткичларидан олинади.
Ишга туширилаётган двигателдаги кучланишнинг ҳақиқий миқдорини проф. В.П.Муравьев тавсия қилган формула билан аниқланади:


В.
бу ерда: - ишга туширилаётган двигателнинг токисиз, трансформаторнинг юклама токи, А.
I_ДИН- двигателнинг номинал ишга тушириш токи.
- двигателнинг ишга туширишдаги қувват коэффициенти ( = 0,5 қабул қилинади).
- трансформаторнинг актив ва индуктив қаршилиги, Ом.


; Ом
; Ом
; Ом


- магистрал ва истеъмолчилар эгилувчан кабелларининг актив ҳамда индуктив
қаршиликлари
; Ом.
; Ом.
Қуйидаги келтирилган шарт:

бажарилса участканинг кабел тармоғи ишга тушириш ҳолатини қаноатлантиради. Акс ҳолда магистрал ва истеъмолчилар эгилувчан кабелларининг стандарт бўйича навбатдаги катта кўндаланг кесим юзалилиги қабул қилиниб ҳисоблаш такрорланади. Бунда истеъмолчи эгилувчан кабелининг кўндаланг кесим юзаси 50 мм² дан ошмаслиги керак.