Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги и. Каримов номидаги тошкент давлат техника университети

Пропан, метан, бутан, бензин, метан ва водороднинг қиёсий тавсифлари

Кўрсаткичлар	Пропан	Бутан	Бензин	Метан	Водород
Кимёвий формуласи	C2H8	С4Н10	C8H17	СН4	Н2
Молекуляр массаси	44	58	114	16	2
Нормал шароитларда суюқлик фазаси зичлиги ,кг/м3	510	580	730		70,8
Атмосфера босимидаги қайнаш температураси, 0С	-43	-0,5	35 дан паст эмас	-161,6	-252,7
Газсимон ҳолатидага ёниш иссиқлиги, МДж/м3	85	111	213	39	143,06
Нормал шароитларда ҳаво билан аралашмасининг алангаланиш чегараси, ҳажм % ида:
Қуйи	2,4	1,8	1,5	5	10
Юқори	9,5	8,5	6,0	15	80
Октанлар сони	110	95	92	120
Сиқилганлик даражаси	10...12	7,5...8,5	8,2	13
1 кг ёқилғининг ёниши учун зарур ҳаво миқдори, кг	15,8	15,6	14,7	17	23,8

1-клуч, 2-реле, 3-масса, 4-предохранитель, 5-аккумлятор, 6-ННО генератор, 7-резервуар, 8-намлик ушлаб қолувчи фильтр, 9-ҳаво фильтри
ИЁД ни водород билан таъминлаш тизими принципиал схемаси

№	Кўрсаткичлар	Бензин	Бензин(85%)+ Водород(15%)
1	Қолдиқ газлар коэффеценти	0,0507	0,043
2	Тўлдириш коэффициенти	0,9836	0,953
3	Сиқиш охиридаги босим Рс , МПа	2,49	2,492
4	Ёниш охиридаги босим Рz , МПа	8,56	9,46
5	Циклнинг уртача эффектив босими Ре , МПа	0,92	1,089
6	Солиштирма ёқилғи сарфи ge , г/кВт*ч	310,8	271,6
7	Ёқилғининг соатли сарфи кг/ч	24,24	21,18
8	Буровчи момент Ме , Н*м	13,44	13,47
9	Литрли қувват , кВт	44.55	52,66
10	Кенгайиш охиридаги босим Pв , Мпа	0,478	0,528
11	Эффектив қувват Ne , кВт	78,0	78,15

ДВИГАТЕЛНИНГ ИССИҚЛИК ҲИСОБИНИ КЎРСАТКИЧЛАРИ

Ёқилғи	Синов№	Синов масофаси, Км	Ёқилғи сатҳи кўрсаткичи, л		Ҳаракат йўналиши	Ҳақиқий ёқилғи сарфи, м3/100 км* босиб ўтилган масофага	Ҳақиқий ёқилғи сарфи, м3/100 км** босиб ўтилган масофага
			Синов ларгача	Синовлар сўнгида
1	2	3	4	5	6	7	8
Бензин	1	100	46	38,81	г.Ташкент - г.Чирчик - г.Ташкент	-	7,29
	2	100	46	38,69		-	7,31
	Ўртача қиймати					-	7,3
Бензин ва водород	4	100	46	40,32		-	5,68
	5	100	46	40,28		-	5,72
	Ўртача қиймати					-	5,7

“Тошкент-Чирчиқ-Тошкент” маршрути бўйича Кобальт автомобили сарфлаган
ёқилғи миқдорини ўлчаш натижалари

Ёқилғи	Сарфнинг ўртача қиймати	Ўртача қийматдан четга чиқиш	Четга чиқиш
Бензин	7,29	-0,1	0,01
	7,31	0,1	0,01
Бензин + водород	5,68	-0,2	0,04
	8,72	0,2	0,04

Тошкент ш.-Чирчиқ- Тошкент ш маршрутида синовдан ўтказилган
Кобальт автомобили учун натижалар таҳлили
Ишонч чегараси:
Бензинда;
Iн1=7,2–0,01=7,19 л/100 км
Бензин + водородда;
Iн2=5,7–0,04=5,66 л/100 км
Олинган натижа танлаб олинган ўртача7,19 ва 5,66 бош тўпламнинг математик кутилаётган натижасига жуда яқин.
Умумий хулоса ва таклифлар.
Бензин-водород-ҳаво аралашмаларидан босқичма-босқич уларда водород улушини ошириб бориб, юкланишни камайтириб бориб фойдаланилганда, юқори сиқиш даражаларида ҳам, ёқимсиз оқибатларсиз водороддан фойдаланишнинг афзалликларини амалга тадбиқ этишга эришилади. Агар двигателнинг салт юриш режимида шундай бошқарув йўлга қўйилса, у (сиқиш даражаси) α = 5-6 бўлганда ҳам водородда ишлаши мумкин.
Водороддан фойдаланишнинг афзалликлари қуйидагиларда акс этади:
-водород ҳосил қилиш учун хом ашё чекланмаган миқдорда мавжуд;
-биринчи навбатда сифатли ростлашни қўллаб, ўз вақтида ва тўлиқ ёнишни таъминлаш орқали двигателнинг сифат кўрсаткичларини ошириш мумкин. Бунда паст октанатли ёқилғиларга оптимал даражада водород қўшиш йўли билан сиқиш даражасини кўпайтириш эвазига двигателнинг сифат кўрсаткичларини ошириш мумкин.
-асосий иссиқхона гази –углерод диоксидининг ҳавога чиқарилишини тўлиқ бартараф этиш ва маҳсулотларнинг тўлиқсиз оксидланишни камайтириш эвазига заҳарлиликни сезиларли даражада камайтириш. Суюқлашган аралашмаларда ишлаш жараёнида азот оксидларининг ҳавога чиқарилиши ҳам жуда кам бўлади.

Водород жуда юқори ёниш иссиқлигига эга (120 МДж/кг). 1кг водороднинг тўлиқ ёниши учун зарур бўладиган стехиометрик ҳаво миқдори ҳам жуда юқори. Двигател кўрсаткичларига иссиқлик сиғими жуда катта бўлган водороднинг ёнишидан ҳосил бўладиган сув буғи таъсир кўрсатиши мумкин. Водородда ишловчи двигателнинг қувватини оширишнинг энг қулай усули бу-цилиндрга келиб тушадиган ҳаво миқдорини сезиларли даражада ортишини таъминловчи ички аралашма ҳосил қилишга ўтиш ҳисобланади. Водород ва бензиндан фойдаланилганда юкланишнинг камайишига қараб, сифатли ростланишни таъминлаб цилиндрга водород билан бирга киритилаётган иссиқликнинг улушини ошириб бориш ва салт ишлашда двигателни водородда ишлашга ўтказиш энг мақсадга мувофиқ усул бўлади. Водороднинг автомобил бортида сақланишини металлагидридларда (масалан, лантан-никелли ва темир-платинали) ташкиллаштириш мумкин. Шуни таъкидлаб ўтиш керакки маълум технологияларни қўллаб водород ишлаб чиқаришнинг нархи ҳозирда жуда юқори, лекин водороддан транспортда фойдаланишга қаратилган эътибор сусайганича йўқ. Аксарият экспертларнинг фикрича, водород электро кимёвий ўзгартиргичлар (ёқилғи элементлари) учун энг қулай энергия манбаи ҳисобланади, башоратлага кўра улар ИЁД ларида ишлатиладиган ҳозирги ёқилғиларни вақти келиб сиқиб чиқаришлари мумкин.

Водород жуда юқори ёниш иссиқлигига эга (120 МДж/кг). 1кг водороднинг тўлиқ ёниши учун зарур бўладиган стехиометрик ҳаво миқдори ҳам жуда юқори. Двигател кўрсаткичларига иссиқлик сиғими жуда катта бўлган водороднинг ёнишидан ҳосил бўладиган сув буғи таъсир кўрсатиши мумкин. Водородда ишловчи двигателнинг қувватини оширишнинг энг қулай усули бу-цилиндрга келиб тушадиган ҳаво миқдорини сезиларли даражада ортишини таъминловчи ички аралашма ҳосил қилишга ўтиш ҳисобланади. Водород ва бензиндан фойдаланилганда юкланишнинг камайишига қараб, сифатли ростланишни таъминлаб цилиндрга водород билан бирга киритилаётган иссиқликнинг улушини ошириб бориш ва салт ишлашда двигателни водородда ишлашга ўтказиш энг мақсадга мувофиқ усул бўлади. Водороднинг автомобил бортида сақланишини металлагидридларда (масалан, лантан-никелли ва темир-платинали) ташкиллаштириш мумкин. Шуни таъкидлаб ўтиш керакки маълум технологияларни қўллаб водород ишлаб чиқаришнинг нархи ҳозирда жуда юқори, лекин водороддан транспортда фойдаланишга қаратилган эътибор сусайганича йўқ. Аксарият экспертларнинг фикрича, водород электро кимёвий ўзгартиргичлар (ёқилғи элементлари) учун энг қулай энергия манбаи ҳисобланади, башоратлага кўра улар ИЁД ларида ишлатиладиган ҳозирги ёқилғиларни вақти келиб сиқиб чиқаришлари мумкин.

Углеводородли ёқилғилар ўрнини босиш имконини берувчи муқобил энергия манбааларини амалиётга тадбиқ этиш муаммосини ҳал қилиш босқичма-босқич амалга оширилади. Биринчи босқичда водородни ўзлаштириш ва ундан мавжуд автотранспорт воситаларида бензинга ёки табиий газга қўшимча сифатида фойдаланишни амалга оширишга қаратилган. Водороддан бундай усулда фойдаланиш ҳозирги кунда ҳам иқтисодий самара бериш билан бирга йирик шаҳарлардаги қатор экологик муаммолдарнинг ҳам ҳал қилишга катта хизмат қилади. Кам заҳарли водород таркибли композицион ёқилғиларда ишловчи автомобиллардан фойдаланиб, транспорт хизматлари кўрсатиш бозорининг кенгайиши водородли автотранспорт мажмуалари инфраструктурасини шакллантириш, бундай автомобилларга техник хизмат кўрсатиш бўйича тажрибалар орттириш, ёқилғи қуйиш станциялари тормоғининг ривожланишига ва босқичма-босқич кейинги босқич ИЁД ларида асосий ёқилғи сифатида водороддан фойдаланиш босқичига ўтиш имконини беради. Натижада эса ёқилғининг кимёвий энергиясини электромобил ғилдиракларини ҳаракатга келтирувчи энергияга айланишига имкон берувчи электрокимёвий генераторларнинг ишлаб чиқарилишига олиб келади.

Эътиборингиз

учун

рахмат