Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги гулистон давлат университети



Download 72,14 Kb.
bet5/9
Sana23.02.2022
Hajmi72,14 Kb.
#136755
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ

Ресурслар бозори


Фирма корхона

Ресурслар



Харажатлар




Давлат





Истемол товарлар
бозори


Уй хужаликлари

Истемолчилик сарфлари


Товарлар ва хизматлар

3-Чизма.
Чизмада куриниб турибтики уй хужаликлари ва давлат иктисодий ресурсларга егалик килиб уларни ресурслар бозорига етказиб беради. Корхоналар ресусларга талаб билдиради. Корхоналар ресурсларни сотиб олишга килган харажатлари ресурсларни етказиб берувчиларнинг даромадлари окимини ташкил килади. Уй хужаликларини ресурсларини сотишдан олинадиган пул даромадларини сарфлаш жараёнларида сон саноксиз куп товар ва хизматларга узларининг талабини билдиради. Бир вактда корхоналар айнан шу бозорда товар ва хизматларни таклиф килади. Иктисодий ресурслар бозорининг таркибий ккисмини ишчи кучи бозори ташкил килади. Ишчи кучи бозорида узига хос хусусиятга эга булган иктисодий ресурснинг олди сотти битими амалга оширилади. Бу бозор томонидан ишчи кучига булган талаб уй хужаликлари томонидан билдириладиган ишчи кучи таклифи билан тукнаш келади. Шундай екан ишчи кучи бозирида иктисодий субектларнинг икки тури- тадбиркорлар ва ёлланма ишчилар харакат килади. Ишчи кучи инсоннинг мехнат киллиш кобилияти сифатида товарга айланади. Бу кобилият бозор оркали унинг эгасидан ажратиб олинишини билдирмайди. Ишчи кучи бозорида инсоннинг узи эмас унинг мехнат килиш кобилияти малум мууддатга сотилади. Ишчи кучи бозорининг аник намоён булиш шаклларидан енг мухими мехнат биржасидир. Мехнат биржаси- ишчилар ва тадбиркорлар уртасидаги ишчи кучининг олди сотди битимини тузишда воситачиликни амалга оширувчи ва ишсизларни руйхатга олувчи муассааса. Молия бозори. Бу бозор турли туман ва куп жихатли булса хам олди соттди обекти битта яни пул хисоблланади ва турли шшаклларда булади. Ортикча маблагларга эга булган хужалик субектлари бу молиявий ресурсларни маблаглар камёблигини сезган субектларга таклиф килади. Молиявий битимларнинг харакатига караб молия бозорини туркумлаш мумкин. Бунда молиявий бозор иккига ажралади: карз мажбуриятларида бозори. Карз мажбуриятлари бозорида пул вактинча карз хисобланади ва олинган пул шахсий истемол учун ишлатилади. Мулк бозоридан куйилган пулдан даромад олиш хукуки сотилади ва сотиб олинади. Бу бозорда маблаглар капитал сифатида ишга солиниб фойда келтиради. Шуни хисобга олиб капитал бозорини иккити бугинга ажратиш мумкин:ссуда капитали бозори ва кимматли когозлар бозори. Ссуда капитали бозори пул шаклидаги капиталнинг фоиз тулаш шарти билан карзга берилишидир. Бу бозорда киска муддатли мажбуриятлар муомалада булади. Булар асосан давлат ва банкларнинг мажбуриятлари хисоблаади. Кимматли когозлар бозорида акция облигатсия вексел чек депозит кабилар олди сотди килинади. Булар давлат томонидан чикарилгган узок муддатли мажбуриятлар хамда корпоратсиялар акция ва облигатсиялардан иборатдир. Бу бозорда брокер ва дилерлар воситачилик килган. Мазкур бозор амалда фонд биржалари аукциоонлар ва банклардан иборат булади. Кимматли когозларнинг харакати хусусияти буйича молия бозори бирламчи ва иккиламчи бозорларга булинади. Бирламчи бозорда янги нусхадаги когозлар сотилади ва сотиб олинади. Иккиламчи бозорда олдин чикарилган кимматли когозлар харакат килади. Бирламчи бозорда кимматли когозлар сотилса иккиламчи бозорда кайта солинади. Иктисодиёт учун кимматли когозларнинг иккиламччи бозори фавкулодда мухим ахамиятга эга. У хужалик субектлари уртасида молиявий воситаларнинг эркин харакат килишини таминлайди.
Иктисодиётнинг узи тарихан турли шаклларда мавжуд булгани каби бозорда харидор ва сотувчининг мавкеи хам узгариб боради. Хозирги бозор тартибланадиган бозор,унда стихийлик ноаниклик харидор учун ишлаш кам учрайди,мижозлар уртасида олди сотди алокарни мухим ва узок вакт узилмай давом этади. Бозорга товарларни тавакалчилик билан етказиш ххам кам учрайди. Товар чиаришдан олдин бозор пухта урганилади нимани канча етказиб бериш урганилади ва белгилаб урганилади. Аммо бозорда малум даражада ноаниклик сакланиб колади. Чункки харидор ва сотувчи мустакил булиб нима киишни узлари хал этишади. Уларнинг максад ва хаёллари турлича лекин бозор тартиблангаи боис бебошлик булмайди. Илгарилари бозор асоси тартибсиз булгани учун унда ноаниклик хукм сурган нарх навонинг кандай булиши ниманинг бозори чаккон булиши ниманинг бозори касод булиши олдиндан пайкаб булмаган. Бундай бозорнинг саркитлари хозир хам бор. Бунга мисол килиб Узбекистондаги дехкон бозорлари ва буюм бозорларини айрим дуконларни олиш мумкин. Бу ерда иш юритувчилар аник мулжалга эга булмасдан бозор узгаришларини олдиндан билмасдан савдо киладилар. Бундай бозор урнига тартибланган маданий бозор келиши мукаррар. Энг демократик бозор бу эркин бозордир.
Эркин бозор деганда харидорлар хам сотувчилар хам куп булиб улардан хеч бири монополия мавкейига эга булмай бир бирини тезда топа оладиган ракобат тула тукис булган нархлар эркин савдрлашув асослари шаклланадиган бозор тушинилади.
Келтирилган тарифлардан куриниб турибтики эрккин бозорда сотувчи ва харидор муносабати бирон бир тазйиксиз. Иктисодий танлов асосида вужудга келади улар орасида муроса мавжуд булади. Эркин ббозорга мисол килиб Узбекистондаги кишлок хужалик махсулотларини бозорини курсатиш мумкин. Бу бозорга миллионлаб харидорлар сотувчилар эса давлат хужалиги жамоа хужалиги фермер хужалиги томорка хужалиги ва дала ховли сохибларидир. Бу ерда ким нимани сотиш кимдан нимани олиш канча нархга савдо килиш юкоридан туриб белгиланмайди буни бозорнинг узи хал килади. Эркин бозорда харидор ва сотувчиларнинг танлови уларнинг сараланишига ва улардан кучлиларнинг монопол бозорга купайишга олиб келади. Монопол бозор деб озчилик харидорлар ва сотувчилар6 хукмрон булган монопол нарх урнатилган ракобат чекланган ёки ракобат умуман булмайдиган бозорга айтилади.
Монопол бозорнинг узи уч хил булади: Монопол ракобатли бозор сон жихатдан куп булмаган бозорга бир хил ухшаш ёки уринбосар товарлар чикарадиган фирмалар кулида булади. Улар узаро ракобат киладилар. Бунда мисол килиб Узбекистондаги кийим кечак бозорини мисол килиш мумкин. Бу ерда асосан саккизта фирма махсулот чикаради лекин улар нафакат узаро балки товари Узбекистонга хориж фирмалари билан хам беллашадилар. Олиголопистик бозор. Озчилик фирмалар хукмрон булган бозор. Бу ерда ракобат купгина сотувчилар орасида эмас балки харидорлар уртасида юз беради. Бунга мисол тарикасида Узбекистондаги семент бозорини олиш мумкин. Бозорга учта корхона махсулот чикаради семент харид килиш учун ракобат эса харидорлар уртасида булади.
Соф монополия бозори. Бундай бозорга товарни бутун бир тармокда хукмрон булган айрим корхоналар етказиб беради.Масалан Узбекистонда пахта териш машиналарини факат Тошкент кишлок хужалиги машинасозлик заводи тракторларни факат тошкент трактор заводи таёрлаб бозорга чикаради. Ички бозорда уларнинг ракиблари йук. Уз туридан кати назар хар кандай бозор узининг ихтисослашган кисмларига сегментларига эга булади. Бозор сегментларига куйидаги белгиларига караб ажратилади. Ахолининг харид кобилияти яшаш шароити кайси товарларни афзал куриши кишиларнинг мехнат фаолияти турмуш тарзи инфлатсия даражаси бозор инфратузилмаси холати. Бозор алокалари фаол булиши учун бозор инфраструктураси яхши ишлаши лозим.


Download 72,14 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish