Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги гулистон давлат университети

 
Электрокинетик ходисалар. Уларга электрофорез, электроосмос, 
Дорн эффекти ва оқиб чиқиш потенциаллари киради. 
Электрофорез – коллоид заррачаларнинг ташқи электр майдон 
таъсирида харакат қилиш ходисасидир.(1808 йилда проф. Рейсс томонидан 
кашф этилган). 
Электроосмос – суюқликнинг электр майдонида ғовак жисм орқали 
электродлар томон ҳаракат қилиши электроосмос дейилади. Бу иккала 
ходиса асосида қаттиқ ва суюқ фазаларнинг турли зарядга эга эканлиги 
ётади. 
Дорн эффекти (чўкиш потенциали) – бу ходиса электрофорезга 
қарама – қарши ходиса бўлиб у 1878 йилда Дорн томонидан кашф этилган. 
Оғирлик кучи таъсири остида қаттиқ фаза коллоид эритмадан чўкканида 
қаттиқ фаза билан суюқлик чегарасида электр потенциал пайдо бўлиши 
чўкиш потенциали дейилади. 
Оқиб чиқиш потенциали – электроосмосга қарама-қарши ходиса 
бўлиб, 1859 йилда Квинке томонидан кашф этилган. Суюқлик босим 
таъсири остида капилляр найдан оқиб чиқиш жойида электр потенциал – 
“оқиб чиқиш” потенциали пайдо бўлади. 
Қўш электр қаватнинг тузилиши. Қўш электр қават ҳосил бўлиши 
хақидаги тасаввурни дастлаб Квинке илгари сурди. Қўш электр қаватнинг 
тузилишини биринчи марта Гельмгольц ва Перрен тушунтириб бердилар. 
Уларнинг фикрича, қўш электр қават худди ясси конденсатор каби 
тузилган бўлиб, зарядлар фазалар чегарасида иккита қарама – қарши 
ионлар қатори шаклида жойлашади. Икки қаватнинг бири қаттиқ жисм 
сиртига бевосита ёпишиб туради, иккинчиси (яъни биринчисига нисбатан 
қарама – қарши зарядли қават) эса суюқлик мухитида бўлади. Қаватлар 
орасидаги масофа жуда кичик бўлиб, унинг қалинлиги молекулаларнинг 
(ёки сольватланган ионларнинг) радиуслари катталигига яқин бўлади. 
Қаттиқ фаза сиртига мусбат ва манфий ионлар адсорбиланади. 

---

29 
Расм.1
Гельмгольц 
ва 
Перрен 
тасаввур 
қилган қўш электр 
қаватниг 
тузилиш 
схемаси. 
Бу қават потенциал белгиловчи қават дейилади. 
Натижада оралиғи 1 – 2 молекула радиусига тенг бўлган қарама 
– қарши зарядли ионлардан иборат қўш электр қават пайдо 
бўлади. Бундай қўш электр қават ичида электр потенциалнинг 
қиймати худди конденсатордаги каби (тўғри чизиқ бўйлаб) 
кескин ўзгариши лозим.(расм 1) 
Расмнинг штрихланмаган қисми эритмани ифодалайди. 
+q ва –q сиртлар орасидаги пунктир чизиқ электр 
потенциаллар қийматини кўрсатади. Бу қиймат қаттиқ фаза 
билан эритма орасидаги потенциаллар айирмасини хам 
кўрсатади. Бу схеманинг асосий камчилиги ионларнинг 
суюқлик ичидаги Броун харакати хисобга олинмайди хамда 
қаватлар орасидаги масофани жуда кичик деб фараз қилганлар.