Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти «электр техникаси, электр механикаси ва электр технологияси»

Якор чўлғамининг э.ю.к. ва индуктив қаршиликлар

Синхрон машинанинг якор чўлгами ҳосил қилган Ф_аd ва Ф_{аq ­­}магнит оқимлар ротор билан синхрон тезликда айланиб якор чўлгамида Е_аd ва Е_аq э.ю.к. ларни индукциялайди.

f₁W₁K_ч1Ф_ad; Е_аq= (11.9)
Бу э.ю.к. лар бўйлама ва кўндаланг якор реакциясининг э.ю.к лари деб аталади. Синхрон машинанинг ҳаво бўшлиғидаги натижавий магнит оқимини асосий гармоникаси.
(11.10)
Магнит оқимнинг асосий гармоникаси ҳаво бўшлигида
(11.11)
э.ю.к ни индукциялайди. Бу ерда Ф_f – қўзғотиш чўлғами ҳосил қилган магнит майдон, Е- қўзғотиш чўлғамининг магнит майдони якор чўлғамида индукциялаган э.ю.к. Якор реакциясининг Е_ad ва Е_aq эюк ларини қуйидагича ифодалаш мумкин
Е_ad =x_ad I_d Е_aq=x_aqI_q (11.12)
Бу ерда x_ad ва x_aq симметрик юклама остида ишлаётган синхрон машинанинг бўйлама ва кўндаланг якор реакциясини магнит майдонига тўғри келадиган якор чўлғамининг ўзиндукция индуктив қаршиликлари. Бу индуктив қаршиликларни якор реакциясини бўйлама ва кўндаланг индуктив қаршиликлари деб аталади. Магнит оқимнинг формуласини эюк ни ифодасига қўйиб бўйлама ва кўндаланг индуктив қаршиликлари учун қуйидаги формулани ёзишимиз мумкин.


; (11.13)
Аёнсиз қутбли синхрон машиналарда бўйлама ва кўндаланг ўқлар бўйича ҳаво бўшлиғи бир хил бўлганлиги сабабли К_ad= К_aq бўлиб x_ad=x_aq бўлади, шунинг учун бу иккала ифодадан x_ad нинг ифодасидан фойдаланамиз. Якор реакцияси қанча кучли бўлса x_ad ва x_aq шунчалик катталашади, бу эса синхрон машинанинг статик турғунлигини пасайтиради. Синхрон машиналарнинг якор чўлғамини сочилма илашиш оқимини ψ_σа ҳам бўйлама d ва кўндаланг q ташкил этувчиларга бўлиш мумкин.
ψ_σаd= ψ_σаsinψ ψ_σаq= ψ_σаcosψ
Илашиш оқимининг ташкил этувчиларига I_d ва I_q лар ҳосил қилинади. Ҳудди шундай якор чўлғамининг тўла сочилиш э.ю.к.си Е_σа ни ҳам ташкил этувчиларга ажратиш мумкин.

Е_σаd=Е_σа sinψ=x_σaI sinψ=x_σa I_d (11.14)
Е_σаq=Е_σа cosψ=x_σaI cosψ=x_σa I_q

Е_σаd ва Е_аd шунингдек Е_σаq ва Е_аq лар фаза бўйича мос йўналганлари учун уларни арифметик қўшишимиз мумкин.

Е_d =Е_σаd+ Е_аd=x_σa I_d+ x_ad I_d= x_d I_d (11.15)
Е_q =Е_σаq+ Е_аq=x_σa I_q+ x_aq I_q= x_q I_q
Бу ерда x_d = x_ad+ x_σa; x_q = x_aq + x_σa;
Е_d ва Е_q э.ю.к.лар якор чўлғамининг бўйлама ва кўндаланг ўқлар бўйича ўз индукциа э.ю.к.лари бўлиб ҳисобланади. Якор чўлғаминингбўйлама ва кўндаланг ўқлар бўйича x_q ва x_q cинхрон индуктивликлари қаршиликлари деб аталади. Бу индуктив қаршиликлар симметрик юкламага уланган синхрон машинанинг қарор топган синхрон режимида аниқланади.
Яқор чўлғамининг сочилиш индуктив қаршилиги х_σа x_ad синхрон индуктив қаршиликлар ва x_aq ларга нисбатан анча кичик бўлганлиги сабабли синхрон индуктив қаршиликлар x_d ва x_q лар хам машинанинг ҳаво бўшлиғи δ га боғлиқ бўлади.