Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети география кафедраси

4-Мавзу Мухандислик географик тадқиқотлар


Муҳандислик иншоотлар ва уларнинг турлари. Муҳандислик иншоотлари: Ҳар қандай жамиятда ҳам хўжаликни ривожлантириш ва жамият аъзоларининг талабларини қондириш мақсадида уй-жой, йўл, завод-фабрика, ҳар хил корхоналар ва бошқа иншоотлар қурилади.
Маълум бир мақсадларда қурилган бинолар- Муҳандислик иншоотлари деб аталади.
Уларни қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин:
Шаҳарсозлик иншоотлари: Унга маъмурий бинолар, коммунал хўжалик бинолари (уй-жой бинолари шуни ичида) маиший ҳизмат бинолари, соғлиқни сақлаш, маориф ва молия бинолари (банклар) киради.
Саноат ишноотлари: Бунга тоғ-кон, металлургия, ёкилғи-энергетика, машинасозлик, енгил ва озиқ-овқат қурилиш саноатлари иншоотлари киради.
Транспорт иншоотлари: Уларга йўл, кўприк, туннел, вокзаллар, аэропорт, аэродром (ҳарбий) ва портлар киради.
Сув (гидротехник) иншоотлар: Унга туғонлар, сув омборлари, каналлар, коллекторлар, сув тақсимлагичлар киради
Муҳандислик-географик тадқиқотлар:Муҳандислик- географик тадқиқотлар ҳудудларнинг табиий шароитларига қараб ҳар хил муҳандислик иншоотларини жойлаштириш имконини ўрганади. Ўзбекистонда йўл, канал, шаҳарлар, саноат биноларини қуришда ернинг қиялиги ва релъефнинг нотекислиги, лёсс грунтларининг чўкиш эҳтимоли, қум кўчишлари ва тез-тез бўлиб турадиган кучли шамоллар ҳисобга олинади.
Бунда географ табиат ҳодисалари орасидаги қонуниятларни аниқлайди. Чунончи Ўзбекистоннинг жанубидаги қурғоқчилик районларда лёсс баланд уйлар, завод ва бошқа иншоотлар учун мустақил замин бўла олади. Лекин ҳудди шу лёсснинг ўзи республиканинг сернам тоғ олди районларида мустаҳкам эмас, балки тез чўкади, натижада иншоотлар деформацияга учрайди. Қизилқумда йўл қуриш лойиҳалари тузишда шамоллар режими, қум ҳаракатининг тезлигини ва қум релъефи шаклларини, қум кўчишига йўл бермайдиган ўсимлик турларини билиш шарт. Агар қурилиш олдидан мутаҳассис бундай маълумотга эга бўлмаса у ҳолда йўл қум келтирувчи шамоллар зонасига тушиб тез-тез қум босиб қолиши мумкин.