Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона давлат университети география кафедраси

13-Мавзу:Ҳудудий дастурлаш ва режалаштириш. Шаҳарсозлик асослари. Район планировкаси ва шаҳарсозлик масалалари.
Район планировкаси маълум бир ҳудудда ишлаб чиқариш корхоналари аҳоли жойлашуви инфраструктураси элементларнинггеографик иқтисодий қурилиш архитектура ва муҳандислик техника шароит ҳамда омилларни ҳисобга олган ҳолда ташкил қилишнинг назарий ва Амалий масалалари билан шуғулланади. Айнан шу маънода у конструктив география (Д.И.Богород), районнинг Амалий гоеографияси сифатида тан олинган.
Дарҳақиқат район планировкаси иқтисодиу ижтимоий географиянинг амалиёт билан болиқ бўлган энг асосий йўналишидир. У шаҳарлар географияси, ишлаб чиқаришни ҳудудий ташкил қилиш мамсалалари билан яқиндапн алоқадор.
Шуни такидлаш лозимки, умуман иқтисодий географияда ишлаб чиқариш кучлари ҳудудий ташкил этиш ғояси асосий ўринда туради. Бинобарин бу фанда ҳудудий ишлаб чиқариш мажмуалари катта илмий ва Амалий аҳамиятга эга.
Район планировкаси бу аввалги халқ хўжалигини планлаштириш эмас, у маълум бир ҳудудни лойиҳалаштирилади. , схемаларини тузиш аҳоли манзилгоҳлаининг бош планини яратииш билан шуғулланади. Шу маънода планлаштириш билан прогнозлаш ўртасида туради. Мазкур муаммолар билан махсус ишлмий текшириш ва лойиҳалаштириш институтлари машғул (Таш НИИГ енлаш ; Ўз НИП градосроительства ва ҳ.к.).
Район планировкаси Айни вақтда минтақавий планлаштириш ҳам эмас. Бироқ у минтақавий иқтисод ап сиёсат билан боғлиқ.. Район планировкаси , шунинг дек иқтисодий районлаштириш билан ҳам алоҳтда иқтисодийй районлаштириш район планировкасининг назарий асосидир.
Район планировкасида унинг объектларининг тўғри аниқлапш катта аҳамиятга эга . Одатда район планировкаси учун ўрта даражадаги иқтисодий район (вилоят) ва ундан кичик ҳудудлар танлаб олинади. Ҳудуд кичрайган сари район планировкасининг аниқлик даражаси ортиб бораверади.
Кўпинча вилояяят кўласидаги район планировкаси ишлари схемалар тузиш билан белгиланади. Улар 1:100000 – 1:300000 учун район планировкасининг лойиҳаси тзилади. Бундай лойиҳа ишлари саноат тугунлари учун ҳам бажарилади. Агар вилоят ичидаги иқтисодий районларда 1:100000 – 1:50000 масштаб қўлланса, саноат тугунларида масштаб янада аниқлашади. 1:25000 ёки 1:10000 .
Шунингдек қишлоқ туманлари учун район планировкаси ишлаб чиқилади. Алоҳида аҳоли қўрғонлари учун бош планлар тузилиб шаҳар ва қишлоқ ҳудуди саноат, уй жой қрилиши, дам олиш нуқтаи назардан кичик районларга ажратилади, ҳатто айрим корхона , мактаб, бекат, магазин каби обектларн жойлашиш ўрни аниқ белгиланади.
Бош планлар 1:10000 ёки 1:5000 масштабда яратилади. Бундай планлар шаҳарнинг алоҳида қисми учун ҳам тузилиши мумкин. Хорижий мамлакатларда саност ёки ипндустриал парклар ташкиллаштирилган сноат райолни индустриал участкаси кабилар учун мҳам ишлаб чиқилади. Уларнинг майдони кўпинча 200 гектордан ошмайди.
Район планировкасининг схема ва лойиҳалари аҳоли манзилгоҳларининг бош планлари одатда 25йилга мўлжаллангн бўлади Анна шу давр учун аҳоли сонининг башорати ҳам ишлб чиқилади. Бу башоратлар турли усулларда (экстрополияция, меҳнат ресурслари баланс турли ёшдаги аҳоли сонини демографик суриш ёки силжитиш в. б.) бажарилади.
Яна шуни унитмслик керакки мамлакатимизнинг бозор муносабатларига ўтиши мулкчиликнинг турли шаклларини вужудга келиши туфайли давлатнинг илгари бошқарувчанлик роли ўзгаради. Бу эса район планировкасининг мақсад ва вазифаларига ҳам янгича қарашни тақозо этади.