Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

“Иқтисодиёт назарияси" фани
 
Ўқув-услубий мажмуа
 
46 
асоси ва бозор хўжалигида жамият даромадларининг ягона манбаи топилиши зарурлигини 
билдиради. 
Умуман айтганда, узоқ тарихий даврдан бошлаб тортишувга сабаб бўлган нарса – 
товарда гавдаланган ижтимоий меҳнатнинг икки ёқлама тавсифи ва шу асосда ҳосил 
бўладиган товарнинг икки хил хусусиятига эга бўлишини инобатга олмасликдир. Меҳнат 
назариячилари товарга сарфланган меҳнат миқдорига асосий эътиборни қаратган бўлса, 
маржиналистлар унинг нафлилигига эътибор бериб келадилар. Уларнинг бири кўпроқ 
товарни ишлаб чиқарувчилар манфаати нуқтаи назаридан таҳлил қилган бўлса, иккинчиси 
истеъмолчи (харидорлар) манфаати нуқтаи-назаридан қарайдилар. Ҳолбуки товарнинг 
қийматини ва бинобарин нархини аниқлашда унинг икки томонига ва сотувчилар билан 
харидорлар манфаати тўқнашган тугунга эътибор қаратиш зарур. 
4.4.
 
Пулнинг келиб чиқиши, моҳияти вавазифалари 
 
Пул узоқ замонлардан бери одамларга маълум. Пулнинг келиб чиқиши турли 
назариётчилар томонидан товар айирбошлаш жараёнининг ривожланиши билан боғлиқ 
ҳолдатушунтирилади. 
Пулнинг вужудга келиши ва моҳиятининг турли илмий концепциялари мавжуд бўлиб, 
улар орасида рационалистик ва эволюцион концепциялар муҳим ўрин тутади. 
Рационалистик концепция пулнинг келиб чиқишини кишилар ўртасидаги битим, 
келишув натижаси сифатида изоҳлайди. 
Бу ҳолат уларнинг товарларни айирбошлаш 
чоғида қийматларнинг ҳаракатланиши учун махсус воситалар зарурлигига амин бўлишига 
асосланади. Пулнинг ўзаро келишув сифатида амал қилиши тўғрисидаги мазкур ғоя XVIII 
асрнинг охирларигача ҳукм сурди. Пулнинг келиб чиқишига субъектив психологик ёндашув 
кўплаб ҳозирги замон хорижий иқтисодчиларнинг қарашларида ҳам учраб туради. Уларнинг 
фикрича, пул категорияси объектив иқтисодий категория бўлмай, кишилар келишувига ёки 
давлатнинг хоҳишига боғлиқ бўлган юзаки, субъектив категориядир. Уларнинг бу 
концепциясига ишониб бўлмайди.