Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги денов тадбиркорлик ва педагогика институти

Economic 
categories 
Иқтисодий 
категория 
Экономические 
категории 
– 
доимо 
такрорланиб 
турадиган, 
иқтисодий 
жараёнлар 
ва 
реал 
ҳодисаларнинг айрим томонлариниифода 
этувчи илмий-назарий тушунча. 
Methodology 
Услубият 
Методология 
– илмий билишнинг тамойиллари тизими, 
йўллари, 
қонун-қоидалари 
ва 
аниқ 
ҳадислари. 
The method of 
scientific 
abstraction 
Илмий абстракция 
усули 
Метод научной 
абстракции 
– таҳлил пайтида халал бериши мумкин 
бўлган иккинчи даражали нарсалар, воқеа- 
ҳодисаларни фикрдан четлаштириб, 
ўрганилаётган жараённинг асл моҳиятига 
эътиборни қаратиш. 
Factors of 
production 
Ишлаб 
чиқариш 
омиллари 
Факторы 
производства 
– ишлаб чиқариш жараёнида бевосита 
қўлланилувчи барча ресурслар. 
Work force 
Ишчи кучи 
Рабочая сила 
– инсоннинг меҳнат қилишга бўлган ақлий 
ва 
жисмоний 
қобилиятларининг 
йиғиндиси. 
Tools 
Меҳнат қуроллари 
Орудия труда 
– инсон унинг ёрдамида табиатга, меҳнат 
предметларига 
таъсир 
қиладиган 
воситалар. 
labor Objects 
Меҳнат 
предметлари 
Предметы труда 
– бевосита меҳнат таъсир қиладиган, яъни 
маҳсулот тайёрланадиган нарсалар. 
The production 
process 
Ишлаб 
чиқариш 
жараёни 
Процесс 
производства 
– кишилик жамиятининг амал қилиши ва 
ривожланиши учун зарур бўлган моддий ва 
маънавий неъматларни яратишга 
қаратилган мақсадга мувофиқ фаолият. 
Public 
reproduction 
Ижтимоий такрор 
ишлаб чиқариш 
Общественное 
воспроизводство 
– жамият миқёсида ишлаб чиқариш 
жараёнларининг 
мунтазам 
равишда 
янгиланиб ва такроран амалга оширилиб 
туриши. 
Simple 
reproduction 
Оддий 
такрор 
ишлаб чиқариш 
Простое 
воспроизводство 
– 
ишлаб 
чиқариш 
миқёсларининг 
ўзгармаган ҳолда такрорланиши. 
Extended 
reproduction 
Кенгайтирилган 
такрор 
ишлаб 
чиқариш 
Расширенное 
воспроизводство 
– 
– ишлаб чиқариш миқёсларини мунтазам 
равишда ошириб боришга асосланган 
ҳолдагитакрорланиши. 
The overall result 
of the production 
Ишлаб 
чиқаришнинг 
умумий натижаси 
Общий 
результат 
производства 
– мамлакат бўйича яратилган миллий 
маҳсулотнинг йил давомидаги йиғиндиси. 
The final result of 
the production 
Ишлаб 
чиқаришнинг 
пировард 
натижаси 
Конечный 
результат 
производства 
– 
ишлаб 
чиқариш 
соҳасидаги 
ўз 
ҳаракатини тугатган, жамиятаъзоларининг 
эҳтиёжларини ё бевосита (истеъмол фонди 
орқали), ёки билвосита, яъни ишлаб 
чиқаришни 
кенгайтириш 
(жамғариш 
фонди) орқали қондиришгатайёр 
маҳсулот. 
pure product 
Соф маҳсулот 
Чистый продукт 
– 
яратилган 
маҳсулотдан 
истеъмол 
қилинган ишлаб чиқариш воситалари 
қиймати чегириб ташлангандан қолган 

---

300 
 
қисми. 
The required 
product 
Зарурий маҳсулот 
Необходимый 
продукт 
– ишчи ва хизматчилар иш вақтининг бир 
қисми бўлган зарурий иш вақтида зарурий 
меҳнат билан яратилган, ишчи кучини 
нормал ҳолатда сақлаш ва қайта тиклаш 
учун зарур бўлган маҳсулот. 
The surplus 
product 
Қўшимча 
маҳсулот 
Прибавочный 
продукт 
– соф маҳсулотнинг зарурий маҳсулотдан 
ортиқча қисми, яъни қўшимча иш вақтида 
қўшимча меҳнат билан яратилган маҳсулот. 
The rate of the 
surplus product 
Қўшимча 
маҳсулот нормаси 
Норма 
прибавочного 
продукта 
– қўшимча маҳсулот массасининг зарурий 
маҳсулотга нисбати. 
production 
function 
Ишлаб 
чиқариш 
функцияси 
Производственна 
я функция 
– ишлаб чиқариш омиллари билан унинг 
самараси ўртасидаги боғлиқлик. 
Total product 
Умумий маҳсулот 
Общий продукт 
– жалб қилинган барча ишлаб чиқариш 
омилларидан фойдаланиш эвазига олинган 
маҳсулотнинг мутлақ ҳажми. 
Average product 
Ўртача маҳсулот 
Средний 
продукт 
– жалб қилинган барча ишлаб чиқариш 
омилларининг 
бир 
бирлигига 
тўғри 
келадиган маҳсулот ҳажми. 
marginal product 
Сўнгги қўшилган 
маҳсулот 
Предельный 
продукт 
– энг сўнгги қўшилган омил(капитал ёки 
ишчи кучи) эвазига ўсган маҳсулотҳажми. 
productivity 
Меҳнат 
унумдорлиги 
Производительн 
ость труда 
– ишчи кучининг вақт бирлиги мобайнида 
маҳсулот яратиш қобилияти. 
Mode of 
production 
Ишлаб чиқариш 
усули 
Способ 
производства 
– ишлаб чиқарувчи кучлар ва ишлаб 
чиқариш муносабатлари бирлиги ҳамда 
ўзаро таъсири. 
productive forces 
Ишлаб чиқарувчи 
кучлар 
Производительн 
ые силы 
– ижтимоий ишлаб чиқариш жараёнида 
кишилар 
билан 
табиат 
ўртасидаги 
боғланишни амалга оширувчи шахсий ва 
техник-буюмлашган унсурлар тизими 
(ишчи 
кучи 
ва 
ишлаб 
чиқариш 
воситалари). 
Socio-economic 
relations 
Ижтимоий- 
иқтисодий 
муносабатлар 
Социально- 
экономические 
отношения 
– ҳаётий неъматларни ишлаб чиқариш, 
тақсимлаш, айирбошлаш ва исътемол 
қилиш жараёнида кишилар ўртасида 
вужудга келадиган муносабатлар. 
Socio - economic 
formation 
Ижтимоий- 
иқтисодий 
формация 
Общественно – 
экономическая 
формация 
– ишлаб чиқариш усули билан жамият 
устқурмаси мажмуи. 
Technological 
mode ofproduction 
Ишлаб 
чиқаришнинг 
технологик усули 
Технологическо 
й способ 
производства 
– 
меҳнат 
воситалари, 
материаллар, 
технология, энергия, ахборотлар ва ишлаб 
чиқаришни ташкил этиш мажмуи. 
Simple cooperation 
Оддий кооперация 
Простая 
кооперация 
– бир хил ишни ёки хизмат вазифасини 
бажарувчи ходимларнинг энг оддий 
шаклидаги уюшмаси. 
Manufactory 
Мануфактура 
Мануфактура 
– меҳнат тақсимотига асосланган, лекин 
машина 
ҳали 
мавжуд 
бўлмаган 
шароитдаги кооперация. 
Large-scale 
machine 
production 
Йирик 
машиналашган 
ишлаб чиқариш 
Крупное 
машинное 
производство 
– меҳнат тақсимоти ҳамда машинали 
меҳнатга асосланган кооперация. 
economic system 
Иқтисодий тизим 
Экономическая 
система 
– 
мавжуд 
иқтисодий 
муносабатлар 
мажмуасининг 
иқтисодиётни 
ташкил 
қилиш шакллари, хўжалик механизмива 
иқтисодий 
муассасалар 
билан 

---

301 
 
биргаликдаги тизими. 
property relations 
Мулкчилик 
муносабатлари 
Отношения 
собственности 
– 
мулкка 
эгалик 
қилиш, 
ундан 
фойдаланиш, уни ўзлаштириш ва тасарруф 
этиш жараёнида вужудга келадиган 
муносабатлар. 
The use of 
property 
Мулкдан 
фойдаланиш 
Пользование 
собственностью 
– мол-мулкнинг иқтисодий фаолиятда 
ишлатилиши 
ёки 
ижтимоий 
ҳаётда 
қўлланилиши, 
яъни 
унинг 
нафли 
жиҳатларининг бевоситаистеъмол 
қилиниши. 
Disposal of 
property 
Мулкни тасарруф 
этиш 
Распоряжение 
собственностью 
– мол-мулк тақдирини мустақил ҳал 
қилиш. 
ownership of 
property 
Мулкка 
эгалик 
қилиш 
Владение 
собственностью 
– мулкдорлик ҳуқуқининг унинг эгаси 
қўлида сақланиб туриши ва яратилган 
моддий бойликларни ўзлаштиришнинг 
иқтисодийшакли. 
Properties 
Мулк объектлари 
Объекты 
собственности 
– мулкка айланган барча бойлик турлари. 
property Subjects 
Мулк субъектлари 
Субъекты 
собственности 
– 
мулк 
объектини 
ўзлаштиришда 
қатнашувчилар, мулкий муносабатлар 
иштирокчилари. 
privatization 
Хусусийлаштири 
ш 
Приватизация 
– мулкка эгалик қилиш ҳуқуқининг 
давлатдан хусусий ва бошқашахсларга 
ўтиши. 
privatization 
Давлат 
тассарруфидан 
чиқариш 
Разгосударствле 
ние 
– мулкни давлат ҳисобидан чиқарилиб, 
бошқа нодавлат мулк шаклларининг 
вужудга келтирилиши. 
natural production 
Натурал 
ишлаб 
чиқариш 
Натуральное 
производство 
– маҳсулотлар ишлаб чиқарувчининг ўз 
эҳтиёжларини қондириш, ички хўжалик 
эҳтиёжлари учун мўлжаллаган ишлаб 
чиқариш. 
Commodity 
production 
Товар 
ишлаб 
чиқариш 
Товарное 
производство 
– маҳсулотларни ўз истеъмоли учун эмас, 
балки бозорда сотиш, айирбошлаш учун 
ва бошқаларнинг эҳтиёжиниқондириш 
мақсадида ишлаб чиқариш. 
Product 
Товар 
Товар 
– бирон-бир нафлиликка ва қийматга эга 
бўлган, айирбошлаш учун яратилган 
маҳсулот. 
Utility 
Нафлилик 
Полезность 
– товарнинг кишиларнинг бирон-бир 
нарсага бўлган эҳтиёжини қондириш 
лаёқати. 
Socially necessary 
utility 
Ижтимоий 
зарурий нафлилик 
Общественно 
необходимая 
полезность 
– талаб миқдорига мос келадиган 
миқдордагинафлилик. 
cost of 
Қиймат 
Стоимость 
– товарда гавдаланган ижтимоий-зарурий 
меҳнат. 
The exchange value 
of a commodity 
Алмашув қиймати 
Меновая 
стоимость 
товара 
– бирор турдаги истеъмол қийматнинг 
бошқа 
турдаги 
истеъмол 
қийматга 
айирбош қилинадиган миқдорий нисбати. 
Socially necessary 
labor time 
Ижтимоий 
зарурий иш вақти 
Общественно 
необходимое 
рабочее время 
– муайян ижтимоий нормал ишлаб 
чиқариш 
шароитида 
ва 
муайян 
жамиятдаги 
меҳнат 
малакаси 
ва 
жадаллиги даражаси ўртачабўлган 
шароитда бирон бир товарни ишлаб 
чиқариш учун зарур бўлган иш вақти. 
The law of value 
Қиймат қонуни 
Закон стоимости 
– товар ишлаб чиқариш ва айирбошлаш 

---

302 
 
унинг қиймати асосида амалга ошишини, 
қийматнинг ўзи эса ижтимоий зарурий 
меҳнат сарфлари орқали ўлчанишини 
ифодаловчи сабаб-оқибатбоғлиқлиги. 
Concrete labor 
Аниқ меҳнат 
Конкретный 
труд 
– муайян аниқ истеъмол қийматларни 
вужудга келтирадиган меҳнат. 
Abstract labor 
Абстракт меҳнат 
Абстрактный 
труд 
– меҳнатнинг аниқ шаклидан қатъий назар 
умуман 
инсон 
ишчи 
кучининг 
сарфланиши, ижтимоий меҳнатнинг бир 
қисми. 
Productivity 
Меҳнат 
унумдорлиги 
Производительн 
ость труда 
– 
маълум 
вақт 
давомида 
ишлаб 
чиқарилган 
маҳсулот 
миқдори 
ёки 
маҳсулот бирлигини ишлаб чиқаришучун 
кетган вақт. 
The intensity of