Ки͜♫♪-мга қи͜♫♫♪-л ! ди͜♫♪-мби͜ ♫♪-р вафо͜♫͜♫♪ ! ки͜♫♪-м,ю͜♫♪-з жафо͜♫♫͜♫♫͜♫♪-! ( 2---- в3----- ) ( -2- --2- в --3- ) ( --2- 2 -- в --3- ) -тун фоилун син кў͜♫͜♫♪-р - мади͜͜♫͜͜♫♪-м, (--- -3- в-3-) Ғазалнинг адабий варианти - Фоилотун фоилотун фоилотун фоилун данғазалнинг ашула варианти -
Фоило - тунфоило- тунфоило- тунфоилун кўринишига эга эканлигини кўриш мумкин.Натижада юқоридаги вазн кўриниши бошқача кўриниш ҳосил қилади. Ашуладаги нола ва безаклар чўзимига юлдузчалар қўйилди.
Кў͜♫♪-ргузу͜♫♪͜♫♪-б ! ю͜♫♪-зме͜♫♪ҳ - р,ми͜♫♪͜♫♪-нг ! да͜♫♪-рду͜♫♪ бало͜♫♪͜♫♪ –! [ - В - - ] [ - В - - ] [ - В - син кў͜♫♪-р-мади͜♫♪-м. - ] [ -В –]
Ашуланинг иккинчи байти авж пардадан куйланади.Вазндаги хижо кўриниши юқоридаги ҳолатда қолади.
(Изоҳ. Матндаги юлдузчалар (♫♪) - қўйилган сўз бўғинлари нола қилиш эвазига чўзиб куйланиши зарурлигини билдиради.2-3(♫♪) нолани 2-3 саноқда куйлаш дегани.Бу безакларни ўқитувчи ўзи намунавий ижро сифатида куйлаб кўрсатиб бериши лозим. Матн остидаги хижоларга қўйилган сонлар хижоларни қай даражада чўзиш лозимлигини кўрсатади. 2- 2 даража, 3-3 даража.)
Ҳозирги кунда мазкур йўналишда мусиқий қобилияти ва ижрочилик маҳорати турли хил бўлган талабалар таълим олишади. Талабалар аввалги таълим муассасалари лицей ва коллежлар, мусиқа мактаблари, умумтаълим
мактабларида анъанавий хонандалик бўйича сабоқ олмаганлиги сабабли уларнинг ижро даражалари халқ ашулалари ва безаклари мураккаб бўлган ижроларни куйлашга одатланмаган ва куйлаш малакалари шакллатирилма-
ган. Талабаларни шу ҳолатда куйлашга ўргатиш эса нота орқали ўргатишга қараганда осонроқ ва ижрочиларга қийинчилик туғдирмайди.
Иккинчи байт ижроси авж парда,саккизинчи босқич – октавадан куйланади.
Ки͜♫♫͜♫♪-м – габо͜♫͜♫♪- ши͜♫♫͜♫♪-мни фидо͜♫͜♫♪ қи͜♫♪-л ди͜♫͜♫♪-м ки бо͜♫♫͜♫͜♫♪ - ( --2-в –3- )( --2 -- в ---3)( --2- –3- в ---3) шим қа͜♫♪-с диға͜♫♪ (--- --3- в ---3)
Ҳа͜♫♪-р тара͜♫♫͜♫♪-ф ди͜♫♪ню͜♫♫♪-з тума ͜♫♪͜♫♪͜♫♪-н ти͜♫♪-йғи͜♫♪ жафо͜♫♪͜͜♫♪- ( --2- в ---3-) ( --2—2-в—3-) ( --2--2в—3-- ) син кў͜♫♪-р мади͜♫♪͜♫♪-м. (--- --2- в –2- ) Ашуланинг учинчи байти миёнҳатдан, яъни бешинчи босқич пардасидан бошланади.(Ўқитувчи куйлаб кўрсатиб беради.)
Ки͜♫͜♪͜♫♪-м гакў͜♫͜♪♫♪-нг лу͜♫♪-м а͜♫♪-й лади͜♫͜♪♫͜♫♪ ме͜♫♪͜♫♪-ҳру͜♫♪ муҳа͜♫♪͜♫♪-б (--3- в –3-- )(--1- -2 в ---3)( --3–в –3-) батфо͜♫͜♪♫♪-шки ͜♫♪͜♫♪-м, ( --- --3- --3--) Ашуланинг кейинги қатори авж парда, саккизинчи босқич пардасидан куйланади.
Ҳа ͜♫♪͜♫♪-р вафо͜♫♪͜♫♪- ға͜♫♪͜♫♪ ю͜♫♪͜♫♪-з жафо͜♫͜♪♫♪ о͜♫♪͜♫͜♪♫♪-нинг жазо͜♫♪͜♫♪͜♫♪- ( --3- в –3 )( --3 --2- в –3 ) ( -3— в --3) синкў ͜♫♪͜♫͜♪♫♪-р мади ͜♫͜♪♫͜♪♫♪-м. ( -- --3- в –3- ) Асарнинг кулминацияси, авж парда ва нолалардан иборат саккизинчи ва ундан юқори пардалардан куйланади.
Э♫♪й Наво͜♫♪͜♫♪ ий͜♫♪͜♫♪, та͜♫͜♪♫♪ вба а͜♫♪͜♫♪ н ди͜♫♪♫♪н қи͜♫♪͜♫лмад͜͜͜♫♪͜͜♫♪м (-2- в ---3- --3 ) ( --3- в -3--) (--3- --3- в ---3- ) шайх о͜♫͜♪♫♪ ллида ͜♫♪͜͜͜͜♫♪, ( --- -3- в ---2 ) Ашуланинг бу қатори даромад парда, фуровард қисмига қараб бошидаги оханг асосида куйланади.
Ки ͜͜͜♫♪͜♫♪м бу и͜♫♪͜♫♪ш - да͜♫͜♪♫♪да͜♫͜♪♫͜♪♫♪-йр пи͜♫♪͜♫♪- ри͜♫♪͜♫♪-ни͜♫♪͜♫♪-нг ризо͜♫♪͜♫♪͜ ( --3- в -2- )( --3 –3 в--3 )( --3—3-- ----3 ) син кў͜♫♪͜♫♪͜♫♪-р мади͜♫♪͜͜♫♪͜͜♫-м. ( -- --3- в –3- ) Асарни ўрганиш жараёнида мазкур намунада келтирилган ижро кўриниши ва харфлар ёнига қўйилган юлдузчалар чўзими даражалари талабалар эьтиборига ҳавола қилиниб, бу безакларни тўғри куйлаш лозимлиги кўрсати-
либ,уларнинг ижролари текширилиб борилади. Мавзуни мустаҳкамлаш
чоғида талабалар ижроси ўқитувчи томонидан диктофонга ёзиб олиниб, улар ижролари тахлил қилинади.
Ритм ўлчови 3/4. Асарни куйлаш услуби асосан анъанавий хонандалик услубига хос. Қолаверса, аёл овози учун мўлжаллаб ёзилган. Бироқ, асар жуда мусиқий колоритга ага бўлганлиги, куйлаш учун мураккаб овоз талаб қилинмаганлиги боис ҳам хонандалик ансамблида эркак ва аёллар томонидан ижро этиб келинмоқда.
Хонанда асар ижроси давомида нафасни эркин олади ва ижро давомида овоз қуйидан юқорига қараб йўналтирилади. Асосий оҳанг ғояси берилгандан сўнг товуш асосий тоникага қайтади. Ғазалда юқори авж мавжуд эмас. Ўрта авжда ҳам товушлар уйғунлиги, эркин товушлардан иборат бўлиб, ғазал мазмунини очиб беришда оҳанглар кетма-кетлигини мувофиқлаштириб беради. Асарнинг мусиқий хусусиятининг асосий жиҳати шундан иборатки, биринчидан куйлаш учун жуда қулай, овоз диапазони икки актава оралиғида, учинчидан овоз ранг-баранглиги ва унли товушларга урғу бериш қоидаларидан тўлиқ фойдаланиш имкониятлари мавжуд.
Янги талабалар билан танишишда унинг имконият вакобилиятини
(нимага қодирлигини) тушуниб олиш ўқитувчинингбиринчи даражали
вазифаларидан хисобланади. Талаба нинг ашулаайтиши учун унга
маълум бўлганмашклардан бериш керак.44 Бошланишида бетарафлик холатини ушлаш ксрак, негаки ўшандаталаба
овоз имкониятлариминг сифатли жихатини кўрсата олади.
Машғулотларни ўртадиапазонда, четки ноталарни қамраб олган холда ўтказиш керакбўлади. Айнан шу хонандага мос оптимал товуш кучини топа билишкерак. Ўтказиладиган машклар мураккаб бўлмаслиги лозим.
Машқларнинг мусикий бажарилишини талаб этиш назарда тутилади.
Энг биринчи тадбирлардан бири талаба билан биргаликда фониатр-
врач қабулига ташриф буюриб, унинг товуш аппарати баҳоланади ва
айни вақтдаги холати аниқланади. Унинг баҳоси товуш туринианиқлаш
учун фойдали бўлиши мумкин.
Анъанавий хонандалик малакаларини шакллантиришда ўқитувчи учун товуш турлари ҳақида назарий ва амалий билимларга эга бўлиш муҳим шартлардан ҳисобланади.
Эркакларнинг энг баланд овози тенор бўлиб, унинг диапазоникичик октава
до нотасидан иккинчи октава до нотасигача ташкилтопади.
