Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро юқори технологиялар муҳандислик-техника институти олий таълимнинг 5542000 – «Нефт ва газ конларини ишга тушуриш ва улардан фойдаланиш»

16.1.Газ омборлари вазифаси ва синфи.
Газ манбаси (газ кони, газни кайта ишловчи завод ва бошкалар) магистрал газ кувурлари ва уларнинг иншоотлари, таксимловчи газ кувурлари ва истеъмолчилар, яъни майиший, коммунал ва ишлаб чикариш объектлари, узаро бир-бирига боғлик бўлган битта технологик системани ташкил қилади. Бу системанинг асосий томони унинг хар бир элементининг ўзаро боғликлигидадир. Уларнинг бирортасини иш режимининг ўзгариши қолган барча қисмига таъсир кўрсатади. Сутка ва йил давомида газга бўлган эхтиёжнинг ўзгариши, газ таъминоти тизими ва унинг айрим элементлари ишлашга сезиларли таъсир кўрсатади.
Газга бўлган эхтиёжнинг ўзгаришини уч хил кўриниши бор: соатлик, суткалик ва ойлик (мавсумий).
Соатлик эхтиёжининг ўзгариши – бир суткадаги соатлар давомида газга бўлган эхтиёжнинг ўзгариши тушунилади. Суткалик бир ой давомида суткалар буйича газга бўлган эхтиёжнинг ўзгариши, ойлик – бир йил давомида ойлардаги газга бўлган эхтиёжни ўзгариши тушунилади. Соатлик ва суткалик газга бўлган эхтиёжнинг ўзгариши инсон хаётига боғлик бўлади. Суткани кундузги соатлари (асосан ерталаб ва кечкурун)да кўпрок, кечаси эса камрок бўлади. Дам олиш кунлари эса газ сарфи камаяди. Хафтанинг ўрталарида эса газ сарфи максимал бўлиши кузатилади.
Газга булган эхтиёжнинг ойлик (мавсумий) ўзгаришига, асосан ҳаво хароратининг мавсумий ўзгариши сабаб бўлади. Ойлик эхтиёжнинг ўзгаришига иситиш тизимининг таъсири катта бўлади.
Суткалик газга булган эхтиёжни узгаришини ер устида саклаш омборлари ёки магистрал газ кувурлари ёрдамида захирада саклаш ёрдамида меъёрлаш мумкин.
Ойлик газга бўлган эхтиёжнинг ўзгаришини меъёрлаб туриш учун миллион ва миллиард м³ газларни сақлаш ва узатиб туриш зарур бўлади. Бунча хажмдаги газни ер устида сақлашнинг иложи йук. Бунинг учун йирик шахар ва ишлаб чиқариш марказлари ёнида ер ости омборлари қуриш керак бўлади.
Газ сақлагич омборхоналарнинг қурилишига асосий сабаб бу истемолчиларга сарфланаётган газнинг нотекис тақсимланишидир. Газнинг нотекис тақсимланиши асосан қўйидагиларга боғлиқдир: аҳолининг турмуш тарзига, коммунал маиший корхоналарнинг иш тартибига, саноат корхоналарнинг технологик иш тартибига ва ҳ.к.з. ларга. Газнинг сарфланиш тартибини статистик маълумотларни тўплаш асосида аниқлаш мумкин-дир. Газ сарфининг нотекис тақсимланишни газ қазиб чиқаришни ўзгар-тириш ёрдамида амалга ошириш мумкин эмасдир. Шунинг учун газ сарфининг нотекис тақсимланишини таъминлаб туриш қўйидаги усуллар ёрдамида амалга оширилади.
-газ гольдерда газни сақлаш ёрдамида;
- магистрал газ тормоқларининг охирги оралиқларида газ қувурининг ички сиғимидан фойдаланиш ҳисобидан;
- мавсумий истемолчилардан фойдаланиш эвазига, яъни ёз пайтидаги ортиқча газ сарфидан турли хил истемолчиларда фойдаланиш;