Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро юқори технологиялар муҳандислик-техника институти олий таълимнинг 5542000 – «Нефт ва газ конларини ишга тушуриш ва улардан фойдаланиш»

2.3.Газ уюмларида сиқилувчанлик коэффициенти



Назорат саволлари


Назорат саволари
1. Идеал газлар учун Менделеев-Клайперон тенгламаси?
2. Газлар учун жараёнлар қандай бўлади?
3. Табиий газларнинг таркибидаги компонентлар миқдори?
4. Газ уюмларида сиқилувчанлик коэффициенти?


3-Маъруза.Газларнинг қовушқоқлиги ва иссиқлик хоссалари.


Маъруза режаси
3.1. Суюқлик ва газларнинг қовушқоқлиги

3.2. Газларнинг намлик миқдори

3.3. Табиий газларнинг асосий физик хоссалари

3.4. Табиий газларнинг иссиқлик сиғими

3.5. Жоуль-Томсон эффекти

Таянч иборалар
Ди­намик қовушқоқлик, моляр миқдор, кинематик қовушқоқлик, абсолют намлик, абсолют намлик миқдори, изохорик иссиқлик, изобарик иссиқлик, моляр иссиқлик сиғими, изохор иссиқлик сиғими, газларнинг энтропияси, энтальпия


3.1. Суюқлик ва газларнинг қовушқоқлиги
Суюқлик ва газларнинг қовушқоқлиги деб суюқлик ва газ молекулаларининг бир-бири билан ички қатламда силжишига нисбатан ўзаро таъсирига айтилади. Газлар қовушқоқлиги қуйдагича ифодаланади:

μ_г = ρvl3; [Пас], (3.1)

бу ерда: μ_г - газларнинг динамик қовушқоқлиги, Па с;

ρ - газ зичлиги, кг/ т³;
v - молекулаларнинг ўртача тезлиги, м/с;
l - молекулаларнинг ўртача эркин ҳаракатланиш масофаси, м.
суюқлик ва газларнинг қовушқоқлиги

Ер қатламида суюқлик ва газларнинг қовушқоқлиги ҳароратга ва босимга узвий боғлиқ. Қатламда босимнинг ортиши билан газнинг зичлиги ортади, зичликнинг ортиши суюқлик ва газ молекулаларининг эркин ҳаракати масофасини қисқартиради. Натижада қовушқоқлик бошланғич пайтда деярли ўзгармайди, кейинчалик эса ошиб кетади.

Ҳароратнинг ўзгариши, яъни кўтарилганда газларнинг қовушқоқлиги ортади уларнинг ўзгариши қуйидаги тенглик билан аниқланади:

μ_г = μ₀ (273+C)/(T+C)(T/273)^3/2, (3.2)

бу ерда: μ_о - газнинг Т=0°С даги қовушқоқлиги, Пас.

С - газ хоссаларига боғлиқ бўлган ўзгармас катталик (масалан, СН₄ учун С=170, С₂Н₆ учун С=280, С₃Н₈ учун С=318, С₄О₁₀ учун С=240, N₂ учун С=110, хаво учун С=124).

Агар табиий газ таркибида азотнинг миқдори 5% дан ошиқ бўлса, газнинг динамик қовушқоқлиги қуйдаги тенглик билан ифодаланади:

μ_г = У_а μ₀ + (1-У_а) μ_у, (3.3)

бу ерда; μ_г - табиий газ ва азот аралашмасининг ўртача ди­намик қовушқоқлиги, Па с;

μ_а ва μ_у - мос равишда азот ва углеводород газларнинг ди­намик қовушқоқлиги, Па с;
У_а - азотнинг табиий газ таркибидаги моляр миқдори газ конларини лойиҳалаш пайтида динамик қовушқоқлиги ўрнига кинематик қовушқоқлиги ҳам фойдалинади.
V_г = μ_г/ρ_г, (3.4)