Ўзбeкистон рeспубликаси олий ва ўрта-махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик-тeхнология институти

Нефтни қайта ишлаш технологиясида буғ бўшлиқли иситкичлар кенг ишлатилади. Бундай аппарат сферик қопқоқли горизонтал цилиндрсимон корпусли бўлиб, унинг ичида бир – учта қувурлар тўплами ўрнатилади. Корпусга нефт маҳсулоти берилади ва қувурлар бўшлиғи орқали ўтадиган буғ билан иситилади.

Иситкич корпуси 0,8; 1,6; 2,5 МН/м² босимга, қувурлар тўплами эса 1,6; 2,5; 4,0 МН/м² босимга ҳисобланган. Корпус 1400, 1600, 2000, 2400 ва 3000 мм диаметрли қилиб тайёрланади.

Қувурлар тўплами шундай жойлаштириладики, энг юқори қувур аппарат корпуси ўқидан пастда бўлиши лозим. Иситкич ичидаги суюқлик сатҳи қуйилиш пластинаси ҳолатини ўзгартириш йўли билан ростлаб турилади. Бунда суюқлик сатҳи устидаги буғ бўшлиғи баландлиги 0,35 D дан кам бўлмаслиги лозим. Шундай ҳолатда суюқлик сатҳидан буғланиш яхши бўлиб, аппарат рационал ишлаши таъминланади. Ҳар қандай режимда ишлашидан қатъий назар, қувурлар тўплами суюқликка ботиб туриши шарт. Энг устки қувур суюқликка камида 100 мм ботиб туриши лозим.

Аппарат корпусига берилган суюқлик, буғлатилгач, қуйилиш пластинасидан ошиб ўтиб, орқа бўлимда тўпланади ва насос ёрдамида ҳайдалади. Бу бўлимдаги суюқлик сатҳи сатҳ регулятори ёрдамида автоматик равишда ростлаб турилади. Бўлимдаги суюқлик сатҳи 0,5 D гача бўлади.

Аппарат ичида, суюқлик кириш штуцери устида айвонча ўрнатилган бўлиб, кираётган суюқлик оқимини қувурлар бўшлиғида бир текис тақсимланишини таъминлайди.

6– расм. Буғ бўшлиқли сузувчи каллакли иситкич.

1.2.Иссиқлик алмашиниш аппаратларининг бошқа турлари

Змеевикли иссиқлик алмашиниш қурилмалари
Бу турдаги қурилмалар цилиндрсимон қобиқ ичида жойлашган спиралсимон змеевикдан иборат. Бунда змеевик асосан 25–75 мм ли қувурлардан тайёрланади. Змеевик қувурларидан газ ёки буғ ҳаракатланади (7-расм).

7- расм. Змеевикли иситкич.

1 – змеевик қувурси; 2 – корпус; 3 – иситувчи агент кириши; 4 – иситувчи агент чиқиши; 5 – хом-ашё кириши; 6 – хом-ашё чиқиши;

Суюқлик билан тўлдирилган идишнинг ҳажми катта бўлгани ва идиш ичидаги суюқликнинг тезлиги жуда кичик бўлгани учун змеевикнинг ташқи девори томонидаги буғ билан суюқлик орасида иссиқлик бериш коэффициенти ҳам кичик бўлади. Қурилманинг ҳажмини камайтириш ва суюқликнинг тезлигини ошириш учун унинг ичига стаканга ўхшаш идиш жойлаштирилади.

Агар иссиқлик ташувчиниг миқдори катта бўлса, бир неча параллел секциялардан иборат бўлган змеевиклар ўрнатилади. Секциялар бундай параллел уланганда, муҳитнинг тезлиги ва ҳаракат йўли камайиши натижасида қурилманинг гидравлик қаршилиги ҳам кам бўлади. Бу қурилмаларда иситилаётган суюқлик асосан кичик тезликда ҳаракатланганлиги сабабли змеевик деворидан иссиқлик эркин конвекция усулида ўтказилади. Уларнинг камчилиги шундаки, иссиқлик алмашиниш юзаси ва иссиқлик бериш коэффициенти нисбатан кичик, лекин уларни таъмирлаш осон.
Пластинали иссиқлик алмашиниш қурилмаси

Бундай қурилмалар юпқа металл листлардан тайёрланган бир неча қатор параллел гофрирланган пластиналардан тузилган. Пластиналар орасида ҳосил қилинган каналлар икки гуруҳга бўлинади: Биринчи гуруҳ каналлардан иссиқлик ташувчи, иккинчисидан эса иссиқлик қабул қилувчи агент ҳаракат қилади. Пластиналар қўзғалувчи ва қўзғалмас плиталар орасида винтлар ёрдамида сиқилади. Ушбу қурилманинг афзаллик томони шундаки, пластина юпқа (d=1–1,5 мм) листдан тайёрланганлиги, оқимлар тезлигининг катталиги сабабли иссиқлик ўтказиш коэффициенти катта қийматга эга.

Пластинали иссиқлик алмашиниш қурилмаининг умумий кўриниши 9- расмда кўрсатилган бўлиб, унда иситгич схемаси (а), иситгич пластинасининг тузилиши (б) тасвирланган. Қурилма жуфт пластиналар 1, тоқ пластиналар 2, иссиқлик ташувчи агентларнинг кириш ва чиқиш штуцерлари 3, 4, (I суюқлик учун); штуцерлар 5, 6 (II суюқлик учун); қўзғалмас плита 7, ҳаракатланувчи плита 8, тортиш винти 9, прокладка 1, 4; суюқлик тешиклари 2, 3 (I суюқлик учун); тешиклар 5, 6 (II суюқлик учун).



9- расм. Пластинали иситкич

а) иситкич схемаси; б) иситкич пластинанинг тузилиши.

Камчилиги: қурилманинг юқори босимда ишлатиш ва пластиналарни таъмирлагач, улар орасида тегишли зичликни таъминлаш имконияти йўқ.

Ғилофли иссиқлик алмашиниш қурилмаси
Иш унумдорлиги кичик, даврий ишлайдиган корхоналарда қовушқоқлик катта бўлган суюқликларни иситиш учун асосан ғилофли иссиқлик алмашиниш қурилмалари ишлатилади. Бу қурилмаларнинг иш ҳажми асосан сферик тагликка эга бўлган цилиндр шаклида бўлиб, у ташқи томондан ғилоф билан қопланган. Ғилофга берилган сув буғи цилиндр ташқи деворида конденсацияланиб, иссиқлик девор орқали қурилмада иситилаётган суюқликка юборилади. Иссиқлик ўтказиш коэффициентининг қийматини ошириш мақсадида бу қурилмалар кўп ҳолларда аралаштиргич билан таъминланган бўлади. Fилофли иссиқлик алмашиниш қурилмаси 10- расмда келтирилган бўлиб, қурилма корпус 1, буғ қобиғи 2 ва фланец 3 дан иборат (а – паст босимлар учун; б – юқори босимлар учун).


10- расм. Ғилофли иситкич

а) паст босимлар учун; б) юқори босимлар учун.

Агар иссиқлик ташувчилардан бирининг иссиқлик бериш коэффициенти иккинчисиникидан анча кичик бўлса, у ҳолда нинг қиймати кичик бўлган томондаги иссиқлик алмашиниш юзаси катталаштирилади.
2.Жиҳозни тайёрлаш учун материаллар ва уларни танлаш
Нефть ва газни қайта ишлаш саноатининг қурилмаларини лойиҳалаш жараёнида пайдо бўладиган қурилманинг таркибий қисмлари учун лойиқ ва мос материалларни танлаш энг асосий ва ўта масъулиятли масалалардан биридир.

Материалларни танлашда уларнинг қуйидаги асосий хусусиятлари ҳисобга олиниши керак:

- мустаҳкамлиги;

- иссиқликка бардошлилиги;

- емирилишга қарши кимёвий чидамлилиги;

- физик хоссалари;

- технологик характеристикалари, таркиби ва тузилиши;

- нархи ва уни ишлаб чиқариш мумкинлиги.

Материалнинг хоссалари қўлланилиш соҳасига, яъни ундаги муҳитларга чамбарчас боғлиқдир. Муҳитнинг температураси ўзгариши билан материалнинг ҳамма механик хоссалари - коррозияга чидамлилиги, қайта ишланишга мойиллиги кескин ўзгаради. Шунинг учун материални танлашда коррозияга чидамлилигига алоҳида эътибор бериши керак, чунки бу кўрсаткичга унинг узоқ муддат давомида ишлатилиши узвий боғлиқдир. Ундан ташқари, коррозия натижасида емирилган материал олинаётган маҳсулот сифатини пасайтиради, рангини ёмонлаштиради. Яна шуни назарда тутиш керакки, қурилманинг материали қўшимча реакциялар учун катализатор ҳам бўлиб қолиши мумкин.

Кимёвий чидамлилиги жиҳатдан материалнинг яроқлилигини баҳолаш мезонлари қуйидаги жадвалда келтирилган:

Материалнинг коррозион чидамлилик шкаласи

Чидамлилик гуруҳи	Коррозион чидамлилик балли	Коррозия тезлиги, мм/йил
Жуда чидамли	1	< 0,001
Ўта чидамли	2 3	0,001 –0,005 0,005 - 0,01
Чидамли	4 5	0,01 - 0,05 0,05 - 0,1
Чидамлилиги Паст	6 7	0,1 - 0,5 0,5 - 1,0
Чидамлилиги Жуда паст	8 9	1,0 - 5,0 5,0 - 10
Чидамсиз	10	> 10