Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик технологиялари институти “Элекротехника”

3. Ишни бажариш тартиби
1 .Трансформаторнинг салт ишлаш тажрибасини ўтказиш. Бунинг учун 4-расмда келтирилган занжирни йиғиб, ўқитувчи ёки лаборант назоратидан ўтказинг.

4-расм
2. Ишда қўлланадиган ўлчов асбоблари ва уланинг тавсифномасини 1-жадвалга ёзинг

1-жадвал

Ўлчов асбобининг номи	Ўлчаш чегараси	Қайси ўлчов системага мансублиги	Аниқлик синфи	Изоляцияининг мустаҳкамлиги	Асбобнинг ўрнатилиш ҳолати

3. Тажрибани ўтказиш учун шуни ёдда тутиш керакки, трансформаторнинг бирламчи чўлғами манбага уланиб, иккиламчи чўлғами юкламасиз бўш қолади. Мана шу режимни трансформаторнинг салт ишлаш режими дейилади. Бу режимда U₁=U_1n I₂=0 бўлади.

4. Трансформаторнинг иккиламчи чўлғамини юкламасиз қолдириб, бирламчи чўлғамига номинал кучланиш берилади ва вольтметр, ваттметр ва амперметрларнинг кўрсаткичлари 2-жадвалга ёзиб олинади.
2-жадвал

Ўлчанади								Ҳисобланади
UAB B	UBC B	UAC B	P	Io A	Uab B	Ubc B	Uac B	Po Bт		U 1ўр В	U2ўр В

5. Тажриба натижалари асосида трансформаторнинг қуввати (Р_о), қувват коэффициенти ( ) ва унинг трансформациялаш коэффициенти (К) ҳисобланади:

Р_о=3Р_бул ^. С (11)
Бу ерда Р _бул – ваттметр кўрсаткичи (бўлакчалар); С – таксимот коэффициенти:

(12)
U _N ва I_N – ваттметрнинг номинал кучланиши ва номинал токи бўлиб унинг стрелкасининг максимал оғиш бурчагидир.

(13)
бу ерда I_o U_o – трансформаторнинг салт ишлаш токи ва кучланишидир.

;


6. Тажрибада ўлчанган ва ҳисобланган натижалар асосида қуйидаги боғлиқлик графиклари чизилади:
7. Трансформаторнинг қисқа туташув тажрибасини ўтказинг. Бунинг учун 5-расмдаги расмни йиғиб, трансформаторнинг иккиламчи чўлғамини махсус ўтказгич билан қисқа туташтиринг ва ўқитувчи ёки лаборант назоратидан ўтказинг.

5-расм
Шуни эътиборга олиш керакки, электр тармоғида қисқа туташув шу тармоқнинг айрим элементлари изоляциясининг бузилиши натижасида ёки ходимларнинг нотўғри ҳаракатлари орқали юзага келади. Қисқа туташув пайтида юклама қаршилиги Z=0 ва иккиламчи чўлғамдаги кучланиш U₂=0 бўлади. Ҳар бир трансформатор учун қисқа туташув режими шикастланиш (авария) режимидир, бу режимда трансформатор узоқ вақт ишлай олмайди.

8. Тажрибани ўтказиш учун трансформаторга бирданига кучланиш берилмайди, чунки чўлғамлардаги токлар кўпайиб кетиши мумкин. Шунинг учун унинг бирламчи чулғамига махсус автотрансформаторлар ёрдамида 0 дан бошлаб, номинал қиймагача аста-секинлик билан кучланиш бериб борилади. Ҳар гал уччала автотрансформаторларнинг кучланиши бир хил қийматга қўйилганда ўлчов асбобларининг кўрсаткичлари 3-жадвалга ёзиб борилади.

3-жадвал