Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик-технология институти

Электрон дарслик сценарияси: 
«Дискрет 
математика» 
фанининг 
мавзулари 
бўйича 
назарий 
маълумотларни тўпланг. Интернет тизими ѐки китоблардан фойдаланиб 
мавзуларга тегишли расмларни йиғинг ва уни компьютер хотирасига сканер 
кўрилмаси ѐрдамида киритинг. Назарий маълумотларни Web сахифа 
кўринишида ҳосил қилинг, бунда бош сахифа орқали барча мавзуларга ўтиш 
мумкин бўлсин. Назорат саволлари ва таянч ибораларга мавзу ичида 
гиппермурожаат ўрнатинг.
Мавзуларга тегишли расмларни Flash дастурида чизиб, у ѐрдамида 
жараѐнни боришини харакатлар ѐрдамида кўрсатинг. Тажриба машгуғотлари 
учун мулжалланган виртуал кўргазмаларни интерактив бошқариш, яъни киймат 
асосида ишлашини таъминланг. 
Ходимлар иш жойларини компьютерлаштириш мавзулари бўйича тест 
назорат саволлари мавжуд бўлиб, уни дастурлаштиринг. Ўқувчи тестдан 
ўтаѐтганда савол ва жавоблар ўрни алмашиб келсин. Ҳар бир саволда 5 та жавоб 
мавжуд бўлиб, ўқувчи улардан бирини танлаб охирида натижани кўриш 
имконига эга бўлсин. 
Барча назарий маълумотлар, виртуал кўргазмалар ва тест назорати тайѐр 
бўлгандан сўнг уни бир бутун тизимга (формага) келтиринг. Бу тизимда ишчи 
соҳа бўлиб, ундаги тугмалар ѐрдамида назарий маълумотлар, виртуал 
кўргазмалар, тест назоратини чақириш ва бошқариш мумкин бўлсин.
Ўқувчи ҳар бир мавзу назариясини ўкиб ўрганиб, виртуал кўргазмада эса 
чизмадаги жараѐнни кўради ва олган назарий билимларини тест назорати 
ѐрдамида мустаҳкамлайди. Электрон ўқув қўлланма дизайни ва ишлаши замон 
талабига жавоб берадиган даражада бўлсин. Унинг ҳажмини қискартиришга 
ҳаракат қилинг.

---

73 
Информатика учун ахборотни қабул қилиш, сақлаш, унга ишлов бериш ва 
узатишда ахборот технологиялари воситаларидан қандай фойдаланиш кераклиги 
муаммоси энг асосий бўлгани учун ахборотларнинг таснифи ҳам ўзига хосдир. 
Жумладан, информатикада аналогли ва рақамли ахборотлар ишлатилади. Инсон 
сезги аъзолари аналогли (узлуксиз) ахборот билан иш кўришга мослашган бўлса,
ҳисоблаш техникаси асосан рақамли (дискрет) ахборот билан ишлайди.
Замонавий жамиятда инсоннинг ишлаб чиқариш (УИЧ) доирасида 
кечмоқда. УИЧ бир – бири билан боғлиқ физик (моддий) ҳамда ахборий – 
мантиќий қисмлардан иборат.
Ахборотлашган жамиятда нафақат ишлаб чиқариш, балки бутун турмуш 
тарзи, қадриятлар тизими ҳам ўзгаради. Барча ҳаракатлар товарлар ишлаб 
чиқариш истеъмол этишга йўнатирилган саноат жамиятига нисбатан 
ахборотлашган жамиятда интеллект, билимлар ишлаб чиқарилади ва истеъмол 
этиладики, бу ҳол ақлий меҳнат улушини ошишига олиб келади.
Ахборотлашган жамиятнинг моддий ва технологик негизини компьютер 
техникаси ва компьютер тармоқлари, ахборот технологиялари, ахборот 
коммуникациялари, телекомиуникация алоқалари асосида турли хил тизимларни 
ташкил этади.
Ахборотлашган жамият – жамиятнинг кўпчилик аъзолари ахборот, 
айниқса, унинг олий шакли бўлиши билимларни ишлаб чиқариш, сақлаш, қайта 
ишлаш ва амалга ошириш билан банд бўлган жамиятдир.
Ахборот жамиятга ўтишда компьютер ва телекоммуникация ахборот 
технологиялари негизида янги ахборотларни қайта ишлаш саноатига юзага 
келади.
Бизнинг Республикамиз ҳам мустақиллик туфайли ахборотлашган жамият 
томон кириб борилмоқда. Бу масала Президентимиз ва ҳукуматимизнинг диққат 
марказида биринчи масалалар қаторида турибди.
Ахборот тизими деганда, ягона максад йўлида бир вақтнинг ўзида ҳам 
яхлит, ҳам ўзаро боғланган тарзда фаолият кўрсатувчи элементлар мажмуаси 
тушунилади. Информатика «тизим» тушунчаси кўпроқ техник воситалар, асосан, 
компьютерлар ва мураккаб объектларни бошкаришга нисбатан ишлатилади. 

---

74 
«Тизим» тушунчасига «ахборот» сўзининг қўшилиши унинг белгиланган 
функциясини ва яратилиши мақсадини аниқ акс эттиради.
Ахборот тизими – белгиланган мақсадга эришиш йўлида ахборотни йиғиш, 
сақлаш, қайта ишлаш ва узатиш учун қўлланиладиган усуллар, воситалар ва 
шахсларнинг ўзаро боғланган мажмуасидир. Ахборот тизимларининг 
автоматлаштирилган ва автоматик турлари мавжуд. [25] 
Автоматлаштирилган ахборотлар тизимида бошқариш ѐки маълумотларни 
қайта ишлаш функцияларининг бир қисми автоматик равишда, қолгани эса 
инсон томонидан бажарилади.