Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

Назорат саволлар: 
1. Гидратлар қандай шароитларда ҳосил бўлади? 
2. Қудуқларда гидратлар қандай ҳосил бўлади? 
3. Қудуқлардаги гидратлар қандай бартараф қилинади? 
4. Газопроводларда гидратлар қандай ҳосил бўлади? 
5. Газопроводлардаги гидратлар қандай бартараф қилинади? 
6. Газопроводларнинг қандай ҳарорат режимини биласиз? 
7. Табиий газ гидратларининг ҳосил бўлиши қандай огоҳлантирилади? 
8. Табиий газ гидратларининг ҳосил бўлиши қандай бартараф қилинади? 
9. Гидратлар ҳосил бўлишига қарши ингибиторлар қандай таъсир
қилади? 
10. Гидрат тиқинлари қандай бартараф қилинади? 

---

21-Маъруза. Нефтъ ва газ қудуқларини эксплуатация қилиш. 
Чуқур насосли қудуқларни эксплуатация қилишнинг иш тартиби. 
Нефтъ қудуқларини чуқур насосли эксплуатация қилиш нефтни қазиб 
олишнинг энг тарқалган усули ҳисобланади. Дунё миқёсидаги қазиб 
олинадиган нефтнинг 75-80% бу усул билан амалга оширилади. Ҳозирги чуқур 
насосли қурилмалар билан чуқурлиги 3000 метргача бўлган нефтни, ҳамда бир 
кеча-кундуздаги дебити бир неча тоннадан бир неча юз тоннагача бўлган 
суюқликларни қазиб олиш мумкин. 
Кўпчилик вақт чуқур насосли эксплуатация қилиш жараёни кам ва ўрта 
дебитли қудуқларда қўлланилади. Чуқур насосли қурилма асосан қудуқда 
жойлашган насосдан, қудуқ оғзига ўрнатилган станка-качалкадан ташқил 
топган (21.1-расм). 
21.1-расм. Чуқур насосли қурилманинг ишлаш тартиби. 
Насос цилиндри 1 қудуқга туширилган насос компрессор қувурнинг 
оҳирига маҳкамланган. Плунжер 2 штанга қувурлар бирикмасига 3 осилган. 
Энг юқориги штанга станка-качалканинг балансир каллагига осилган насосдан 
ер юзига суюқлик кўтариладиган насос-компрессор қувур бирикмаси қудуқ 
оғзидаги учлик (тройник) 5 тугалланади. Учликнинг юқори қисмида сальник 

---

мосламаси мавжуд 6. У сальникли шток бўйича ҳаракатланаётган суюқликнинг 
оқиб кетмаслигини таъминлашга мўлжалланган. Станка-качалка механизмида 
валнинг айланиши электродвигатель 11 ёрдамида амалга ошади. Кейин у 
пасайтирилган трансмиссия орқали кривошип валига узатилади. Натижада 
кривошип 10, шатун 9 ёрдамида балансирнинг 8 тебранма ҳаракати ҳосил 
бўлади. Чуқур насоснинг ишлаш тартиби қуйидагича амалга оширилади: 
плунжер юқорига ҳаракатланганда (21.2-а расм) суюқлик босими таъсирида 
пастки сурувчи тўсқичнинг таги очилади ва суюқлик насос цилиндрига киради. 
Бу вақтда юқори-ҳайдовчи тўсқич ёпилади. Чунки унга насос-компрессор 
қувурларидаги суюқлик устуни босими таъсир қилади. Плунжер пастга 
ҳаракатланганда (21.2-б расм) плунжер тагидаги суюқлик босим таъсирида 
пастки сўрувчи тўсқич ёпилади, ҳайдовчи тўсқич эса очилади. Кейин суюқлик 
цилиндрдан плунжер усти бўшлиғига ўтади.