Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисолиёт институти


Атом - кучланишли микроскоп (сканерловчи кучланишли



Download 3,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/77
Sana24.02.2022
Hajmi3,89 Mb.
#190859
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   77
Bog'liq
Polimerlar ishlab chiqarish nanotexnologiyasi

5.2. Атом - кучланишли микроскоп (сканерловчи кучланишли
микроскоп) АСМ
Унинг СТМ дан фарки шундаки зондлари (кантиливерлар) 
ўрганилаѐтган юза билан электр йўли билан эмас, балки кучланиш йўли 
билан ўзаро таьсирга киришади.
Икки атомларнинг кучи масофага боғлик. Итарилиш кучи остида 
ортади. Икки атомни бир фазада жойлаштиришнинг иложи йўк.
Кантиливер игнаси объект юзасига тегади ва атомлар ўртасидаги ўзаро 
таьсир масофасига етгач, орқага итарилиб қайтади.
Кантиливер
зондининг
тебраниши
турли
усулларда
электр
77


сигналларига айланади (энг оддий усул – оптик усул).
Бу сигнал ўзида кантиливер ўлчовнинг маьлум бир кадамига тушган 
баландлик ҳакидаги информацияни саклайди. Х V юза бўйича харакатланиш 
ҳакидаги маьлумот ушбу юза бўйлаб механизмларнинг харакатланиши 
оркали кайд этилади.
Ўзгаришнинг оптик усулларидан ташкари сиғимли ва туннелли 
сенсорлардан ҳам фойдаланиш мумкин. Шу боис АСМ нафакат ўтказувчи 
обьектларни , балки диэлектрик обьектларни ҳам тадкикот килиши мумкин.
Обьектга бўлган талаб – у силлик бўлиши керак (баланд – паст 
бўлмаслиги керак) ва қаттиқ бўлиши керак (газсимон ва суюқ обьектларни 
ўрганишдан маьно йўқ).
АСМ нинг кўрсатиб бериш қобилияти зонднинг чархланганлиги 
сифатига боғлик.
Мазкур турдаги микроскопнинг асосий техник мураккабликлари:
1) 
Бир атом ўлчовига тенг қилиниб чархланган зонд 
тайѐрлашнинг мураккаблиги. 
2) 
0.1 Å дан яхшироқ бўлган даражада иссиқлик ва вибрация 
барқарорлигини таьминлашнинг қийинчилиги. 
3) 
Детектор яратиш. Ўта кичик харакатларни ҳам сеза оладиган. 
4) 
Å ҳиссадаги қадамли развѐртка тизимини яратиш. 
5) 
Зонднинг обьект юзасига аста секинлик билан яқинлашишини 
таьминлаш. 
TEM га солиштирганда АСМ бир қатор афзалликларга ҳам эга: 
1) АСМ обьект юзасининг уч ўлчамдаги тасвирини олиш имконини беради, 
TEM да эса 2D тасвир олиш мумкин холос
2) АСМ ѐрдамида текширув олиб борилганда металл қатлам сурилиши шарт 
эмас; 
3) TEM нормал холатда ишлаши учун вакуум зарур. АСМ учун эса шартмас; 
4) АСМ РЭМ га нисбатан яхшироқ тасвир узата олиш қобилиятига эга. 
АСМ нинг камчиликлари:
1) 
TEM га нисбатан сканерлаш майдониниг кичиклиги; 
2) 
Сканерлаш юзасидаги вертикал ўлчам баланд-пастликларига 
нисбатан талабнинг кучлилиги. TEM да эгов кўриниб туради. АСМ да йўқ. 
3) 
Зонднинг геометриясига бўлган талабнинг қаттиқлиги. Унга 
осон зарар етказиб қўйиш мумкин. 
4) 
Тасвирдаги носозликларни деярли йўқотиб бўлмайди. Бу эса 
ўрганилаѐтган обьект юзасидаги атомларнинг иссиқлик харакатига боғлиқ. 
Бу ҳатоликларни сканерлаш тезлиги малекулаларнинг иссиқлик тезлигидан 
ортсагина йўқотиш мумкин. Яьни ҳар дақиқа тасвир ўзгариб туради. 
Бу муаммоларнинг барчаси ўлчов натижаларини дастурий ишлов 
бериш ҳисобига компенсацияланиши мумкин. Бироқ шуни унутмаслик 
лозимки, биз компьютер экранида кўриб турганимиз - реал юза эмас, балки 
моделдир. 
Моделнинг ишончлилиги даражаси – гумон. 
78


Айни пайтда сканерловчи зондли механизмлар (СТМ ва АСМ) фаннинг 
барча соҳаларида кенг миқѐсда қўлланиб келинмоқда (физика, кимѐ, 
биология, материалшуносликда).
Расм 1. Сингиб ўтиш электрон микроскопнинг (TEM) ишлаш принципи
79


Расм 2. Сканерловчи электрон микроскопнинг (SEM) ишлаш принципи 
1
.
Расм 3. Сканерловчи зондли микроскопнинг ишлаш принципи 
23
.

Download 3,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   77




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish