Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

 
 
8.1.1-расм. Қишлоқ хўжалигидаги айрим моддий-техника 
ресурслари бозори 
Хўжаликлар моддий-техника ресурслари базасини мустаҳкам-
лашда самарали йўллардан, усуллардан фойдаланишлари, камроқ 
харажат қилиб, кўпроқ фойда олишга интилишлари керак. 
Президентимизнинг 2015 йил 4 мартдаги “2015-2019 йилларда 
ишлаб чиқаришни таркибий ўзгартириш, модернизация ва диверси-
фикация қилишни таъминлаш бўйича чора-тадбирлар дастури 
тўғрисида”ги фармони мамалакатимизда амалга оширилаётган 
Трактор заводи 
минерал
ўғит
мабла
ғ
минерал
ўғит
мабла
ғ
трактор
мабл
ағ
трактор
маб
ла
ғ
тр
акт
ор
, 
ўғит
мабл
ағ
ўғи
т, 
трактор
минерал 
ўғит 
маблағ 
трактор 
маблағ 
Биржалар 
қишлоқ 
хўжалиги 
корхонаси 
Кимё 
заводи 
Кўргазмалар 

---

200
ишлаб чиқаришни янгилаш ва инновацион технологияларини 
жорий этиш бўйича узлуксиз жараённинг мантиқий давоми бўлди. 
Бу фармонда дастурга киритилган инвестиция лойиҳаларини ҳаётга 
татбиқ этиш борасида қиймати доирасида қиймати 30 миллион 
АҚШ долларидан зиёд ва чет эллик инвестор улуши камида 50 
фоиз бўлган лойиҳалар бўйича ишлаб чиқариш майдони 
ташқарисида муҳандислик-коммуникация тармоқларини йўлга 
қўйиш бюджет маблағлари ҳамда ички молиялаштириш манбалари 
ҳисобидан амалга оширилиши белгилаб қўйилган. 
Умуман олганда бу фармон бўйича ишлаб чиқаришни 
модернизация қилиш, техник ва технологик янгилаш бўйича 
умумий қиймати 40 миллиард 809 миллион долларлик 846 
инвестиция лойиҳасини амалга ошириш кўзда тутилган. 
Бу ўринда таъкидлаш керакки, қишлоқ хўжалик корхоналари-
нинг машина, трактор, механизмларга бўлган талаблари ҳам тўлиқ 
қондирилгани йўқ. Бу муаммони ҳал этиш учун машина, трактор ва 
механизмларни қишлоқ хўжалик корхоналарининг талабини 
қондирадиган даражада сотиб олиш зарур. Бунинг учун уларни 
қайси манбалар ҳисобидан, қаерлардан, қандай йўллар билан, 
қандай тартибда олиш мумкинлигини ҳам билиш керак. Қишлоқ 
хўжалиги корхоналари ўз маблағлари ҳамда четдан жалб этилган 
сармоялар 
ҳисобидан 
моддий-техника 
ресурсларининг 
айримларини қуришлари, таъмирлашлари, баъзиларини сотиб 
олишлари, ижарага олишлари, айримларини эса парвариш қилиб, 
барпо этишлари мумкин. Ўтиш даврининг ҳозирги босқичида 
корхона маблағларининг камлиги, уларнинг бир меъёрда 
шаклланмаётганлиги ҳамда саноатда яратилаётган моддий-техника 
ресурслари баҳоларининг юқори суръатлар билан ўсиши 
тармоқдаги моддий-техника ресурсларини шакллантиришга салбий 
таъсир кўрсатмоқда. Натижада қишлоқ хўжалигида қўл меҳнати 
харажатлари ошиб бормоқда. Бу масалаларни ижобий ҳал қилиш 
қишлоқ хўжалигида лизинг кредити ривожлантирилиши, бу эса 
қишлоқда лизинг билан шуғулланувчи фирма, компаниялар сони 

---

201
кўпайтирилишини, уларнинг фаолиятлари ривожлантирилишини 
талаб этади. Лизинг билан шуғулланувчи ташкилотлар ўз 
маблағларига қишлоқ хўжалиги корхоналари учун зарур бўлган 
техникаларни, бино-иншоотларни ҳамда бошқа асосий воситаларни 
ижарага берувчилардан олиб беришлари мумкин. Бундай 
хизматлари учун улар қишлоқ хўжалиги корхоналаридан лизинг 
фоизларини оладилар.
Лизинг ташкилотлари лизинг кредити фоизларини тўлаш 
муддатларини кечиктириши ҳамда чўзиши мумкин. Лизинг 
кредитларини, хизматларини амалга оширишда уч томон – асосий 
воситаларни ижарага берувчи корхоналар, лизинг ташкилотлари 
ҳамда ижарага олувчи қишлоқ хўжалик корхоналари қатнашадилар. 
Қишлоқ 
хўжалигининг 
моддий-техника 
ресурсларини 
шакллантиришда 
давлат 
томонидан 
амалга 
оширилаётган 
иқтисодий механизмлар, масалан, давлат, маҳаллий бюджетдан 
ажратилаётган маблағлар, имтиёзли кредитлаш тизимини ва 
бошқаларнинг кўламини келажакда кенгайтириш талаб этилади.
Қишлоқ хўжалиги моддий-техника ресурслари таркибида чорва 
ҳайвонларининг ҳам салмоғи улкан. Уларнинг турлари, бош сони 
қишлоқ 
хўжалик 
корхоналарининг 
жойлашиши 
ҳамда 
ихтисослашидан келиб чиққан ҳолда фарқ қилади. Маълумки, 
қишлоқ хўжалик корхоналари асосан пахтачилик ва ғаллачиликка 
ихтисослашганлиги учун айримлари шаҳарларга яқин жойлашган. 
Шунинг учун хўжаликларда асосан қорамолчилик мавжуд. Бошқа 
турдаги чорва ҳайвонлари эса хўжаликларда ички талабни 
қондириш мақсадида сақланади. Лекин бу ислоҳот кўзланган 
самарани бермади. Чунки чорва молларини хусусийлаштиришда 
уларни ем-хашак билан таъминлайдиган ер майдонлари ижарага 
берилмади. 
Натижада 
чорвачиликнинг 
ем-хашак 
базаси 
мустаҳкамланмади. Шу билан бирга хусусийлаштирилаётган чорва 
ҳайвонларининг бош сонини сақлаш масаласи ҳам тўлиқ ҳал 
этилмаган эди. Озуқа базаси талаб даражасида бўлмаганлиги 
сабабли чорва ҳайвонларини хусусийлаштириб олганлар зотли 

---

202
ҳайвонларни сота бошлашди. Бундай ҳолни бартараф этиш 
мақсадида ҳозирги даврда чорвачиликда иқтисодий ислоҳотлар 
чуқурлаштирилмоқда. 
Бизнинг фикримизча, инновацион фаоллик тўғрисида энг тўлиқ 
тасаввурга эга бўлиш, унинг даражасини аниқлаш учун инновацион 
жараёнлар индикаторлари ва ходимларни инновацион фаолликка 
чорловчи индикаторлар комплекс таҳлил килиниши зарур. 
Инновацион фаоллик даражасини тавсифлаш учун айнан ушбу 
индикаторлар гуруҳини танлаш ва таҳлил этиш катта аҳамиятга эга. 
Иктисодиёт тармоқларини инновацион фаолият асосида 
бошқаришга қаратилган давлат дастурларини ишлаб чиқиш ва 
амалиётга жорий этишда замонавий менежмент усулларини қўллаш 
катта самара беради. Бизнингча бу бошқарув бир неча босқичдан 
иборат бўлмоғи ва энг мақбул самарали вариантни танлаш билан 
тугалланиши лозим. Инновацион фаолиятни самарали бошқариш 
учун инновацияларни бошқариш мақсадни фермер хўжаликларни 
бошқариш мақсади билан уйғунлаштириш, корхонанинг 
рақобатдошлиги ҳамда заиф ва устун жиҳатларини аниқлаш, 
инновацияларни бошқаришнинг аналитик, тажриба-эксперементал, 
прогнозлаш, 
иқтисодий, 
маъмурий, 
ижтимоий-психологик 
усулларини бошқаришда кенг қўллаш зарур. 
Давлат 
томонидан 
инновацион 
фаолиятни 
қўллаб-
қувватлашдан асосий мақсад моддий ишлаб чиқиш тармоқларида 
прогрессив янгиликларни бўлишини рағбатлантириш, тармоқлар 
ва корхоналар рақобатдошлигини оширишдан иборат.