Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

Иқтисодий лойиҳа самарадорлиги 
бутун миллий иқтисодиёт нуқтаи 
назаридан ҳисобланади 
САМАРАДОРЛИК 
Бюджет лойиҳанинг бюджет 
харажатлари (даромадлари)га 
таъсирини ҳисобга олади 
Тижорат лойиҳа иштирокчилари 
учун молиявий натижаларни ҳисобга 
олади 

---

161
Бир нечта вариант мавжуд бўлганда, энг самарали вариант 
келтирилган харажатлар минимуми бўйича танланади. 
З
i
қ С
i
+ Е
н
К
i
қ min, (2.11) 
Бу ерда: З
i
– ҳар бир вариант бўйича келтирилган харажатлар; 
С
i
– ушбу вариант бўйича ишлаб чиқариш харажатлари 
(таннарх); 
Е
н
– капитал қўйилмалар самарадорлиги меъёри; 
К
i
– ушбу вариант бўйича инвестициялар. 
Инвестициялар бир марталилик ёки қўйилмаларнинг чекланган 
даври, узоқ муддатли қопланиши, катталиги билан характерланса, 
ишлаб чиқариш харажатлари – бу одатда йиллик катталик. Шунинг 
учун ҳам уларни иқтисодий самарадорлик коэффициенти ёки фоиз 
ставкаси даражаси ёрдамида ягона йиллик ўлчамга олиб келиш 
учун инвестицияларнинг (капитал қўйилмалар) бир қисми олинади. 
«Келтирилган харажатлар» атамаси ҳам шундан келиб чиққан. 
Режали иқтисодиётда Е
н
катталиги марказлашган тартибда 
ўрнатилар эди. Бозор иқтисодиётида ҳар бир корхона ушбу 
меъёрни фоиз ставкаси i даражасида, ёки инвестициялар 
рентабеллиги R
н
даражасида белгилайди. Бундан келиб чиққан 
ҳолда келтирилган харажатларни қуйидагича тасвирлаш мумкин: 
З
i
қ С
i
+ i * К
i
қ min (2.12) 
ёки 
З
i
қ С
i
+ R
н
* К
i
қ min. (2.13) 
Инновацияларга 
қилинган 
қўшимча 
инвестицияларни 
қопланиш муддати, яъни инновациянинг қимматроқ вариантига 
қилинган қўшимча инвестициявий харажатлар, инновацияларни 
амалга ошириш оқибатида эришилган иқтисодий натижалар 
туфайли қопланиши муддати ҳисобланади. 
Қопланишнинг ҳисоб муддати Т
р
қуйидаги формула билан 
аниқланади: 
р
Т
К
К
С С



2
1
1
2
(2.14) 
Бу ерда: К
1
ва К
2
– таққосланаётган вариантлар бўйича 
инновацияларга киритилган инвестициялар; 

---

162
С
1
ва С
2
– тегишли тарзда биринчи ва иккинчи вариантлар 
бўйича йиллик харажатлар. 
Вариантни танлаш учун қопланиш муддатининг ҳисоб қиймати 
Т
р
унинг норматив катталиги билан таққосланади Т
н
қ 1/Е. 
Инновацияларга қўшимча инвестициялар киритиш, улар 
қопланишининг ҳисоб муддати норматив қийматидан юқори 
бўлмаганда мақсадга мувофиқ бўлади. Агарда Т
р
<Т
н
бўлганда энг 
самарали вариант танланади. Ёки келтирилган формулага нисбатан 
таърифлайдиган бўлсак, инвестициялар бўйича қимматроқ бўлган 
иккинчи вариант, қўшимча инвестициялар норматив муддатдан 
катта бўлмаган муддатда харажатларни тежаш ҳисобига қопланган 
тақдирдагина самарали ҳисобланади. 
Қопланиш 
муддатига 
тескари 
бўлган 
катталик – 
инновацияларга киритилган қўшимча инвестициявий қўйилмалар 
самарадорлиги коэффициенти ёки таққослама самарадорлик 
коэффициенти – Э
р
дир.
Ушбу кўрсаткич қуйидаги формула бўйича ҳисобланади: 
Э
р
қ 


С
К
. (2.15) 
Э
р
самарадорлик 
коэффициентининг 
ҳисоб 
қиймати, 
инвесторни қондирувчи капитал даромади меъёрига тўғри 
келадиган, Е
н
норматив катталиги билан таққосланади. Агарда 
Э
р
>Е
н
унда инновацияларга киритиладиган инвестициялар ва 
демак, инвестиция сиғими катта бўлган вариант ҳам самарали 
ҳисобланади.