Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

2. Amaliy sotsiologik tadqiqotlar
fundamental sotsiologiyadan o’zining 
strukturasi, mazmuni va maqsadi bilan farq qiladi. Uning xususiyati shundaki, amaliy 
sotsiologiya orqali jamiyatning har bir sohasi uchun kerakli bo’lgan nazariy va empirik 
tadqiqotlarni qo’llash uslublari va vositalari joriy etiladi. Amaliy sotsiologiya XX asr 
boshlarida tashkil topgan empirik tadqiqotlar negizida shakillandi va rivojlandi. 
Empirik tadqiqotlar sotsial amaliyotga olib chiqadigan vosita hisoblanadi. Empirik
tadqiqotlar o’zgartiruvchanlik xususiyatga ega emas,uning vazifasi: kuzatish, 
eksperiment, hujjatlarni o’rganish, so’rov metodlari orqali sotsial jarayonlar haqida 
faktlar va empirik ma`lumotlar yig’ishdir. Empirik tadqiqotlar natijalaridan ham amaliy 
maqsadlarda, ham nazariy bilimlar rivoji uchun foydalanish mumkin.
Amaliy tadqiqotlar tizimida ham nazariy, ham empirik bilimlar mavjud bo’lib, ular 
amaliy tadqiqotlarni ijtimoiy hayotning turli sohalari faoliyatini takomillashtirish uchun 
tavsiyanomalarga aylantiradi.
SHunday qilib, amaliy sotsiologiya nafaqat tayyor bilimlarni ishlatadi, balki 
yangi nazariy metodologik bilimlarni ham shakillantiradi. Amaliy sotsiologiya ilmiy 
bilimning amaliy effektivligi masalasini hal qilgan muammolarni o’rtaga qo’yadi. 
Amaliy tadqiqotlar tarmoq yo’nalishini shakllantiradi (xulq-atvor sotsiologiyasi, 
industrial sotsiologiya va h.q.) 
Sotsiologik tadqiqotlar 1) nazariy hamda 2) empirik bo’lishi mumkin. CHunki har 
qanday fundamental sotsiologiya nazariyadir, empirik tadqiqotlar esa nazariya bilan 
jipslashgan holda va o’zaro aloqada o’tkaziladi. Lekin har qanday fundamental 
sotsiologiya nazariy hisoblansa, har qanday nazariya fundamental sotsiologiya 
hisoblanadi.
Nazariya
– bu kategoriya, tushunchalar, holatlar va printsiplarning kontseptual 
birligi bo’lib, u hodisalarning xossalari, munosabatlari va qonuniyatli aloqalarini ochib 
beradi. Nazariyada markaziy o’rinni tushunchalar egallaydi. Ularda fanning tajriba va 
yutuqlari to’planadi va ular nazariyaning mazmunini belgilaydi.
Sotsiologiya maxsus yo’nalishlar sotsial reallikni sotsiologiya ob`ekti sifatida 
qabul qilishda nazariy mushohada qilishlik va bir ob`ektning asosiy elementlarini 
aniqlash asosida vujudga keladi, maxsus yo’nalishlar fanning markaziy qismini tashkil 
qiladi, chunki u o’zida tadqiqotning boshqa barcha yo’nalishlari: tarmoq, empirik 
yo’nalishlarini mujassamlashtirgan bo’ladi.