Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Programmani tuzishdagi keyingi qadam interpretatsiyadir
. 
Nazariy tahlil natijasida olingan tushunchalar interpretatsiya qilinadi. U empirik 
tadqiqotni asosiy komponenti. 
Bu sub'ektiv omillarni tadqiqotga ta'sirini isbotlovchi yo‘nalishlar ta'siridir. 
Interpretatsiya bu hodisalarni, voqslikni tushunchalar mazmunini sub'ekt tomonidan 

---

175 
tushuntirish, aniqlash interpretatsiya tadqiqot konsepsiyasining nazariyasi nuqtai 
nazaridan respondentlar nuqtai nazaridan bo‘lishi mumkin. Interpretatsiya muammosi 
murakkab va ko‘p qirralidir. U ilmiy tadqiqot hamda madaniyat, faoliyat sohasidagi 
o‘zaro munosabatlar va boshqa omillarga taalluqli bo‘lgan muammolarni o‘z ichiga 
oladi. Bunday tafakkur stereotiplari, fikrni shakllanish qonunlarini nazarda tutish kerak, 
interpretatsiya tafakkur, ongni o‘zaro aloqasini nazarda tutish usulidir. 
Programmani tuzish jarayonida tushunchalarni nazariy va empirik interpretatsiya 
qilinadi. 
Nazariy interpretatsiya—bu tushunchalar mazmunini, muammoning nazariy 
aspekti nuqtai-nazaridan tushuntirishi. Misolda quyidagi tushunchalar interpretatsiya 
qilinadi: «e'tiqod» va «qadriyat» interpretatsiya natijasida qadriyatlar turi va dindorlar 
tipi belgilanadi. 
Empirik interpretatsiya—tushunchalarni empirik faktlar bilan taqqoslash, 
o‘rganilayotgan soha bilan moslikni aniqlash, operatsional tushuncha to‘plash, 
operatsional tushunchalar empirik metodlarni ishlab chiqish uchun zarur, qadriyatlar, 
manfaatlar kabi abstrakt nazariy tushunchalarni, konkret va aniq tushunchalarga 
aylantirmaguncha ularni tadqiqot qilib bo‘lmaydi. Aynan shu operatsional tushunchalar 
empirik metodlar asosida yotadi. 
Ular asosida anketa savollari, kuzatish va eksperimentda yotadigan belgilar 
aniqlanadi, hozirgi zamon sotsiologiyasining yo‘nalishlari one ratsionalizatsiya tartibini 
tanqid qiladi, uni noilmiy deb hisoblaydi. Bu noto‘g‘ri fikrlar, chunki sotsiologiya 
nazariy bilimlarga tayanishi kerak. Nazariy bilimlar bilan empirik tahlilni o‘zaro 
bog‘lash aynan operatsional tushunchalar vazifasidir. Operatsional tushunchalarni 
empirik referentlar deb ham atashadi. Masalan: «E’tiqod» tushunchasining empirik 
referenti urf-odatlarga bo‘ysunish, borliqni paydo bo‘lishi haqidagi qarashlar va h.k. 
Programma tuzishning keyingi bosqichi — bu ob'ektni sistemali tahlilidir, 
o‘rganilayotgan ob'ekt sistemali tahlil qilinadi. 
Bu ob'ektni ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma'naviy bog‘liqlikda o‘rganishdir. 
Sistemali metod ob'ektni funksional asosini belgilashga qaratilgan. Sotsiologiyada 
sistemali metod T.Parsons, R.Merton tomonidan ishlab chiqilgan.