Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Ruhiy begonalashuv
– bu insonning o’z mohiyatidan uzoqlashishidir. Ushbu 
muammoni nemis mutaffakiri Erix Fromm juda yaxshi ishlab chiqqan. Uning fikricha, 
insonning mohiyatan o’z-o’zidan begonalashuvining har bir darajasiga ma`lum bir 

---

152 
sotsial xarakter - dunyoparastlik, ekspluatatorlik, retseptiv (andozalik, qolip), bozorga 
oidlik xosdir.
65
Zamonaviy jamiyatni E.Fromm inson mohiyatini «mashinalashtirish», 
«komp`yuterlashtirish» va «robotlashtirish» jarayonlari yordamidagi begonalashuv 
darajasining bir mahsuli deb ta`riflaydi. Bu jarayonda bozorga yo’naltirilgan sotsial 
harakat paydo bo’lib, unda iste`molga intilish, ikkilanishlar hissiyoti, yakkalanib 
qolishlik va boshqa salbiy holat, hissiyotlar markaziy ahamiyat kasb etadi. 
Xuddi shu erda psixologik va sotsial begonalashishning bir-biri bilan juda 
uyg’unlashib ketishini ko’rish mumkin. Insonlar bir-birlaridan o’zaro munosabatda, 
muloqotda begonalashsalar, o’z-o’zlaridan begonalashish ham yuz beradi, chunki 
insonlarning bir-birlaridan o’zaro begonalashuvlari oqibatida ularda yakkalanish, 
zerikish va hayotga qiziqishlari so’nishi vujudga kelishi mumkin. Buning natijasida, 
insonning o’z kelajagiga, orzu-niyatlariga ishonchi yo’qolib, u o’zini begona deb 
hisoblaydi va bu jarayon ko’pincha salbiy oqibatlarga olib keladi.
 
Qisqacha xulosalar 
Xulosa
qilib aytadigan bo’lsak, jamiyat hayotidagi turli xil begonalashuv 
jarayonlari tezroq ilmiylik va uyg’unlik asosida bartaraf qilinsagina, jamiyat sog’lom 
sharoitda taraqqiy etadi va salbiy ijtimoiy hodisalarning o’z vaqtida oldi olinadi. 
Masalan, mehnatdan begonalashishni bartaraf etish uchun birinchi galda insonlarning 
o’z mehnatlari natijalaridan manfaatdor bo’lishlari va uning oqibatida esa ularning 
mehnatga bo’lgan munosabatlarini tubdan o’zgartirib, qiziqish va kuch-g’ayrat bilan 
ishlashlarini tashkil etish darkor. 
Ishlab chiqarishni boshqarishdagi begonalashish muammosini bartaraf etish ham 
juda muhim ma`no kasb etadi. Buning uchun ishlab chiqarish munosabatlarini chuqur 
demokratiyalashtirish, korxona, tashkilot va muassasalardagi mavjud boshqaruv 
tizimlarini demokratik yo’llar bilan takomillashtirish va ishchi, xizmatchilarga xo’jalik 
egasining aniq vazifasi, huquqi va mas`uliyatlarini o’rgatish zarur. 
Madaniyatdan begonalashuvni bartaraf etish uchun madaniy merosga munosabatni 
takomillashtirib borish, jamiyatning har bir a`zosi ma`naviy qadriyatlardan yaxshi 
xabardor bo’lish va madaniy qurilishga etarli mablag’ ajratilishini ta`minlash zarur. 
Ijtimoiy begonalashuvni bartaraf qilish uchun insonlarning bir-birlari bilan 
munosabatlari, muammolarini haqiqiy birdamlik va hamkorlik asosida qurish kerakki, 
shunda har bir inson o’zini boshqalar uchun ham kerak ekanligini chin yurakdan his eta 
olsin. 
Ruhiy begonalashuvni bartaraf etish choralari sotsial begonalashuvni bartaraf 
etishning uzviy davomidir. Inson o’zining kimgadir kerakligini ruhan his qila olsagina
hech qachon tushkunlikka tushmaydi. YAkkalanish, iztirobga tushish xavfidan xolos 
bo’ladi, oqibatda, uning o’z-o’zidan, o’z mohiyatidan begonalashuviga hech qanday 
sabab qolmaydi. 
Biz qurayotgan bugungi yangi jamiyat o’z oldiga bu begonalashuv jarayonlarini 
tezroq bartaraf etib, haqiqiy rivojlanishga, erkinlikka, erishish maqsadida hozirgi 
qiyinchiliklarni sobitqadamlik bilan engishga harakat qilmoqda. Endilikda bu 
harakatlarning natijalari albatta yuzaga chiqadi, deb umid qilishga hamma asoslar 
65
V.Aliev. “ Sotsiologiya”.Darslik.2011.y.56-b.

---

153 
mavjuddir. Shu boisdan ham Prezidentimiz Islom Karimov Oliy Majlisning II chaqiriq 
I-sessiyasida 
ta`kidlaganidek, 
«Ijtimoiy 
hayotimizning 
barcha 
sohalarini 
demokratlashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish, yangi ma`no-mazmun bilan 
boyitish, uning izchilligi va samarasini ta`minlash – mamlakatimizda amalga 
oshirilayotgan siyosiy islohotlarning mazkur bosqichida oldimizda turgan eng dolzarb 
vazifadir» (T.8, 332-bet).