Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

V – mаvzu. Shахs sоtsiоlоgiyasi vа deviant xulq-atvor. 
I. “Оdаm”, “individ”, “shахs tushunchasi. Shахs vа uning хususiyatlаri.
II. Shaxs to`g`risidagi asosiy sotsiologik nazariyalar, shaxs ijtimoiylashuvning
fazalari,shaxs manfaat turlarini. 
III. Dеviant xulq-atvor (og`ma xulq-atvor) tushunchasi va uning turlari. 
Sotsial sanktsiya turlarini tushuntirish 
I. “Оdаm”, “individ”, “shахs tushunchasi. Shахs vа uning хususiyatlаri 
Har qanday ijtimoiy tizimning bo’laklari odamlar hisoblanadi. Odamlarning 
jamiyatga kirishligi turli birliklar orqali amalga oshiriladi. Har bir aniq shaxs sotsial 
guruhlar, sotsial institutlar, sotsial tashkilotlar jamiyatda qabul qilingan qoida va 
qadriyatlar tizimi, ya`ni madaniyat orqali gavdalanadi. SHunga muvofiq inson ko’p 
sotsial tizimlarga tortilgan bo’lib, ularning har biri unga shakllantiruvchi ta`sir 
ko’rsatadi. SHunday qilib, odam faqat sotsial tizimning bo’lagi bo’libgina qolmay, 
uning o’zi ham murkkab tuzilmali tizimda aks etadi. 
Sotsiologiya shaxsni barcha 
xilma-xillikdagi majmuida emas, ya`ni tabiat mahsuli sifatida emas, balki ijtimoiy 
munosabatlar
yig’indisi, jamiyat mahsuli sifatida qarab chiqadi.
«Jamiyatni isloh 
qilish va yangilash bo’yicha ko’p qirrali faoliyatimiz markazida inson, suveren 
O’zbekistonning fuqarosi turadi. Islohotlarning mazmuni ayni har bir fuqaro o’z 
qobiliyatini, o’z iste`dodini namoyon etishiga, shaxs sifatida o’zini ko’rsatish 
imkoniyatiga ega bo’lishiga qaratilgan»
43
. 
Saxs sotsial o’zaro ta`sir va munosabatlarning birlamchi omili bo’lib hisoblanadi. 
Shu jihatdan qaraganda 
shaxsning o’zi nima?
Bu savolga javob berish uchun, avvalo, 
«odam»,
«inson», «individ», «shaxs»
tushunchalarini bir-biridan farqlab olish kerak
. 
1. Odam tushunchasi.
Odam – barcha jonzodlarning eng yuqori pog’onasida turadigan 
mavjudot, ijtimoiy jarayonlar sub`ekti. Odam ijtimoiy mehnat asosida shakllangan 
tafakkur va nutqqa ega bo’lishi, mehnat qurollarini yasash va atrof-muhitga faol ta`sir 
ko’rsata olish bilan boshqa tirik mavjudodlardan farq qiladi. Boshqacha aytganda, odam 
- fikrlash, so’zlash va mehnat qilish qobiliyatiga ega bo’lgan, shu tufayli boshqa hamma 
maxluqotdan ustun turuvchi jonli zot, kishi, inson. Odam ota, Odam alayhissalom diniy 
afsonalarga ko’ra er yuzida birinchi yaratilgan erkak. Moma Havoning jufti... Odam – 
Erdagi tirik organizimlar taraqqiyotining oliy bosqichi, ijtimoiy-tarixiy faoliyat va 
madaniyat sub`ekti. Odamni antropologiya fani o’rganadi. Odam o’zini-o’zi anglab, 
insonga aylanishning quyidagi shakllari mavjud: 
1) O’z-o’zini his etish, sezish. 
2) Idrok etish (fahmlash). 
3) Odam muayyan madaniyat va ijtimoiy guruhga o’zi mansubligini anglashi.
4) Odam o’z «men» iga ega bo’lishi («men» uchun namuna kerak).