8.1.4. Нефтнинг смолали – асфальтенли бирикмалари
Нефтнинг энг юқори молекуляр гетероорганик бирикмалари таркибига бир вақтда кирган углерод, водород, кислород, олтингугурт, кўпинча азот ва металлар, смоласимон – асфальтенли бирикмалар дейилади.
Уларнинг учувчанлиги юқори эмас. Шу боис нефть ҳайдалганда, улар асосан қолдиқ нефть маҳсулотларида йиғилиб қолади. Бензин дистиллати таркибида бўлмайди. Фракцияни қайнаш чегараси юқори бўлгани сари, улар билан шунча кўп смолалар ҳайдалади. Бироқ уларнинг улуши нефтни умумий миқдорига нисбатан 15% дан ошмайди. Смоласимон моддалар термик ва кимёвий беқарор бўлиб, улар нисбатан осон оксидланади, конденсирланади, қиздирилганда эса парчаланади. Олимларнинг фикрича смолалар нефтнинг олтингугуртли ва азотли бирикмалари парчаланганда ҳосил бўладиган бўлакчалардир. Уларни индивидуал компонентларга ажратиш ҳозирча бутунлай бажариб бўлмайдиган вазифадир. Кимёвий хусусиятлари бўйича смолалар массасидан фақат бир оз асфальтоген кислоталар деб номланувчи нормал хусусиятга эга бўлган моддаларни ажратиб олиш мумкин. Табиий асфальтларда уларнинг миқдори 6-7% га етади. Ташқи кўриниши бўйича ушбу смолалар қовушқоқ ва қорамтир рангга эга. Улар спирт, бензол ва хлороформда эрийди. Асфальтоген кислоталар жуда кам ўрганилган. Улар ишқор билан реакцияга киришади. Бироқ кўпчилик хоссалари бўйича нафтен кислоталардан фарқланадилар. Уларнинг зичлиги бирдан юқори. Карбоксил гуруҳи билан бир қаторда уларнинг молекуласида гидроксил гуруҳлари ҳам борлиги эҳтимолдан ҳоли эмас, уларни 1200С гача қиздирилганда, улар ангидридга ўтиб, сўнгра эса ишқорлар билан реакцияга кириша олмайдиган смоласимон моддаларга айланади.
Нейтрал (моддалар) смолалар
Нейтрал смоласимон моддалар классификацияси асосига, уларнинг турли эритувчиларга нисбатан муносабати олинган. Бундай хусусият бўйича ушбу моддалар қуйидаги гуруҳларга ажратилган:
1–гуруҳ: Нейтрал смолалар–енгил бензин (петролей эфири), пентан, гександа эрийди.
2–гуруҳ: Асфальтенлар–петролей эфирида эримайди, бироқ, қайноқ бензолда эрийди.
3–гуруҳ: Карбенлар – фақат пиридин ва CS2 да қисман эрийди.
4–гуруҳ: Карбоидлар – амалда ҳеч нарсада эримайдиган моддалар.
Ҳамма гетероорганик юқори молекуляр моддаларнинг асосий қисми нейтрал смолаларга мансубдир. Нейтрал смолаларга нисбатан асфальтенлар нефтда кам. Карбенлар ва карбоидлар ҳам нефтда деярли йўқ. Улар нефть фракцияларини термокаталитик қайта ишлашда ҳосил бўладиган қолдиқ маҳсулотларни характерлайди.
Турли нефтлардаги смоласимон–асфальтенли моддалар умумий миқдори кенг оралиқда, 1-2% дан 40÷45% гача ўзгариб туради. Дунё бўйича нефтни қазиб чиқаришда юқори смоласимон нефтларнинг улуши кескин ошди.
Do'stlaringiz bilan baham: |