Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райхон беруний номидаги

1.3-расм. Айрим давлатлар бўйича 2000 йилда нефть заҳиралари ва йиллик қазиб чиқариш нисбатлари (R/P)
Энг охирги дебид маълумотларига асосланган ҳолда уч асосий нефть қазиб чиқарувчи давлатлар– Саудия Арабистони, Россия ва АҚШ заҳиралари мос ҳолда тахминан 89, 21 ва 10 йилда тугалланади. Қазиб чиқарилган нефть (Oil^_P) маълумотлари ҳам дунё бўйича йиғма кўрсатгичга нисбатан фоиз (%) ларда 1.3-расмда келтирилган.
Дунё бўйича энг кўп газ истеъмол қилувчи ва газ ишлаб чиқарувчи давлат – АҚШ да, агарда заҳирани ҳеч қандай қўшимча ўсишлари кўзда тутилмайди деб фараз қилинса, газ заҳираси тахминан 9 йилга етиши кутилмоқда (1.4-расм).



1.4-расм. Айрим давлатлар бўйича 2000 йилда табиий газ заҳиралари ва йиллик қазиб чиқариш нисбатлари

Россия дунё бўйича энг йирик газ қазиб олувчи давлат, бунга қарама-қарши ўлароқ, агарда қазиб олиш бўйича 2000 йил кўрсаткичидан келиб чиқилса, 82 йиллик заҳирага эгадир.

1.1.Ўзбекистонмизда нефть ва табиий газ саноатини тарихи

Ўзбекистонда нефтни саноат миқёсида қазиш усули 1885 йилда бошланган. Фарғона водийсининг икки қудуғидан олинган нефть катта бўлмаган заводда ҳайдалган, ишлаб чиқарилган керосин эса аравалар ва туяларда Андижон, Тошкент, Қўқондаги пахта тозалаш заводлари, жувозхоналар ва аҳолини маиший эҳтиёжлари учун жўнатилган. Мазут темир йўлда ёнилғи сифатида ишлатилган.

Республикамизда қазиб олинаётган нефтнинг ҳажми ўз-ўзини таъминлаш учун етарли эмас эди. Ўтган асрнинг 80 йилларида ўртача 6,0 млн. тоннагача нефть келтирилар эди. Ўша даврда газни ҳудуддан экспорти 7-8 млрд. м³ ни ташкил қилган.
Ўзбекистон газ саноати ярим асрлик тарихга эга. Қизилқум чўлидаги биринчи Сеталан тепа газ кони 1953 йилда очилган. 1962 йили Газли газ конининг ишга туширилиши билан Урал саноат объектлари ва ўтмишдаги собиқ иттифоқининг Европа қисмини табиий газ билан таъминлаш учун Бухоро-Урал ва Ўрта Осиё – марказ трансконтинентал газ ўтказгич қувурлар ётқизилди.
Суюқ углеводородлар ва табиий газ ҳажмларини доимо ўсиш ҳолида қазиб чиқариш нефт-газни қайта ишлаш саноатини ва газ-кимёвий нимсоҳаларини вужудга келтириш ва ривожлантириш фундаменти бўлиб қолди.
Республика ҳудудида Олтиариқ (1906 й.) ва Фарғона (1958 й.) нефтни қайта ишлаш заводлари, Муборак газни қайта ишлаш заводи (1972 й.), олтингугуртни тозалаш иншооти билан бирга Шўртан газ комплекси (1980 й.) ва Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи (1997 й.) қурилиб ишга туширилди. Фарғона нефтни қайта ишлаш заводида 2000 йил гидродесульфурлаш қурилмаси ишга тушириш билан бирга реконструкция қилинди. Полиэтилен олиш бўйича Марказий Осиё регионидаги биринчи корхона Шўртан газ кимё мажмуаси (2001 й.) қуриб ишга туширилди.
Ўзбекистон Республикаси XXI асрга нефтни қайта ишлашга юқори технологияларни жорий қилиб, ривожланишнинг экстенсив йўлидан интенсив йўлига ўтди.