Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Абу Райҳон Беруний номидаги

5.2 Ишлатишнинг оқилона тизими тўғрисида тушунча 
мундарижа 
Одатда уюмни ишлатиш тизими бир неча вариантда ҳисоблаб 
кўрилади. Бу вариантлар уюмдаги қудуқлар сони ва уларнинг
ишга тушиш кетма-кетлиги, ишлаш режими, қатлам босимини 
сақлаш усулининг қўлланилиши ва ишлатишнинг иқтисодий 
кўрсаткичлари билан бир-биридан фарқ қилади. 
Вариант 
кўрсаткичлари 
ўзаро 
таққосланиб, 
уюмни 
ишлатишнинг оқилона тизими танланадики, бу тизим қуйидаги 
омиллар билан белгиланади: 
1.Қудуқлар орасида ўзаро энг паст таъсир даражаси. Ер ости 
гидравликаси қонунларидан маълумки, қудуқлар орасидаги
масофа кенгайган сари, уларнинг ўзаро таъсири пасаяди ва қудуқ 

---

52 
туби босимлари тенглиги шароитида улардан олинадиган маҳсулот 
миқдори ошади. Бунда хар бир қудуқни бурғилашга ва жиҳозлашга 
кетган маблағ тез қопланади. Лекин қудуқлар орасидаги масофа 
катталашса, жами қудуқлар сони ва улардан олинадиган маҳсулот 
миқдори камаяди, уюмни ишлатиш муддати узаяди. Шунингдек, 
коллекторларнинг туpлилик шароитида нефтьнинг анча қисми 
уюмда қолиб кетади. 
2.Юқори нефть бераолишлик коэффициенти. 
Юқори нефть бераолишлик коэффициенти бутун қатлам 
бўйича сиқиб чиқариш жараѐнини бажариш, яъни сув-нефть ва газ-
нефть туташ юзалари барча қатламчалар орқали ўтиши
натижасида олиниши мумкин. 
Паст ўтказувчанли қатламларда нефть ҳаракатини таъминлаш
учун суюқлик ҳаракатининг катта тезлигини ва юқори босим 
градиентини таъмирлаш керак. Демак, юкори нефть бераолишлик 
коэффициенти сиқиб чиқариш режими (усул)ларига хосдир. 
Қатламнинг табиий энергияси етарли бўлмаган ҳолларида сунъий 
сув босими ѐки газ босими усулини қўллашга тўғри келади. 
Турлилиги юқори қатламларда нефть бераолишлик қудуқлар
жойлашишининг зичлигига ҳам боғлиқ. Конни ишлатиш 
лойиҳасида қудуқларни зич жойлаштириш олиниши мумкин 
бўлган заҳиранинг ошишига олиб келиш варианти ҳам кўрилади. 
Лекин қудуқлар турини тиғизлаш ва қатлам босимини сақлаш 
усули катта миқдордаги капитал маблағни талаб қилади. 
3.Нефтнинг минимал таннархи. Лойиҳалаштириладиган ҳар 
бир ишлатиш тизимининг ҳамма вариантлари учун капитал ва 
эксплуатацион сарф-ҳаражатлар ҳисобланиб нефтьнинг таннархи
аниқланади. Энг паст таннаркли вариант иқтисодий жиҳатдан 
оқилона ҳисобланади. 
Нефть конларини ишлатиш муаммоси нефть ва унинг 
маҳсулотларига бўлган эхтиѐжига қараб давлат масштабида ҳал
қилинади. Давлат режаси нефть қазиб олишнинг истиқболи ва уни 
қайта ишлаш масалаларини ҳисобга олган ҳолда тузилади. Шунинг 
учун ҳам конни оқилона ишлатиш тизимини танлаш комплекс 
равишда ҳал қилинади. 

---

53 
Юқори нефтьбераолишлик коэффициентини ва ҳалк 
хўжалиги режасини минимал харажат билан таъминловчи тадбир 
оқилона тизимга мос келади. 
Кон ишини лойиҳалаштиришнинг шундай варианти 
тўпланиши керакки, бу вариант юқорида қўйилган талабларга 
жавоб берсин. 
Ишлатишнинг оқилона тизими қуйидаги кетма-кетликда 
бажарилади: 
а) бошланғич геологик-физик маълумотларни йигиш: 
б) гидродинамик ҳисоблашлар натижасида у ѐки бу тизим 
учун ишлатишнинг технологик кўрсаткичларини ҳисоблаш; 
в) ишлатишнинг ҳар хил вариантлари учун иқтисодий 
самарадорликни ҳисоблаш; 
г) геологик-техник ва иқтисодий кўрсаткичларини таққослаб 
ишлатишнинг оқилона вариантини танлаш.