Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райҳон беруний номидаги тошкент давлат техника университети

8.3. Қоплама жинсларни консолли ағдарма ҳосил қилувчи ускуна
билан қазишдан бўшаган майдонга тўкиш технологияси
Ушбу технология консолли ағдарма ҳосил қилувчи ускунали ротор экскаваторлари комплекси яратилганлиги сабабли фойдали қазилмаларни очиқ усулда қазиб олиш амалиётида кенг қўлланилмоқда. уларнинг унумдорлиги жинсларни қазиб олиб темир йўл транспортига юклайдиган экскаваторлар унумдорлигига нисбатан 25-40% гача юқори.
Консолли ағдарма ҳосил қилувчи ускуна роторли экскаватор кирмаси бўйича минимал очилган фойдали қазилма қатлами устида ёки захираси максимал очилган фойдали қазилма қатлами устида ротор экскаватордан анча узоқда, ички ағдармага яқин жойда туриши мумкин (8.7.-расм). Айрим ҳолларда ағдарма ҳосил қилувчи ускуна қатлам асосида, яъни қазишдан бўшаган майдонда жойлашиши мумкин.
Ички ағдарма турғунлиги етарли бўлганда очилган фойдали қазилма захирасини кўпайтириш учун ағдарма ҳосил қилувчи ускунани ағдармага жуда яқин жойлаштириш мумкин. Бунда экскаватор қазиб олган қоплама жинсларни қайта юкловчи қурилма орқали ағдарма ҳосил қилувчи ускунага ўтказиб берилади.
Технологик схемани ҳисоблаш ағдарма ҳосил қилувчи ускуна ва

8.7. - расм. Консолли ағдарма ҳосил қилувчи ускуна қўллаганда минимал (а), максимал (б) очилган фойдали қазилма захирасини қазиб олиш технологик схемалари.

роторли экскаваторнинг чизиқли ўлчамлари асосида ағдарма параметрларини аниқлашдан иборат бўлади.

Ағдарма баландлиги (Н_о)
Н_о = Нk_к + 0,25В tgβ
Фойдали қазилма очилган заҳираси майдони кенглиги:
максимал
L_mах = R_қ.т. +ℓ_э + ℓ_қ.а. ℓ_а.к. – z – Н_осtgβ
минимал
L_min = В + б_т.ш.
бунда R_қ.т. – экскаватор турган текислиги бўйича қазиш радиуси, м; ℓ_э - экскаватор юклаш консоли узунлиги,м; ℓ_қ.а. – ағдарма ҳосил қилувчининг қабул қилиш консоли узунлиги, м; ℓ_а.к. – ағдарма ҳосил қилувчининг ағдарма консоли узунлиги,м; z – ағдарма ва фойдали қазилма поғоналари туби бўйича улар ўртасидаги масофа,м; β – ағдарма қиялик бурчаги, град.; В – экскаватор кирмаси кенглиги,м; в_т.ш. - поғона усти транспорт бермаси кенглиги,м.
Қоплама жинсларни консолли ағдарма ҳосил қилувчи ускуна билан қазиб олиш технологияси технологик йўқотилиш коэффициентини кичик, меҳнат унумдорлигини юқори бўлишини таъминлайди ва ишлаб чиқариш жараёнларини бошқаришда автоматик бошқариш тизимини қўлланишга қулай шароит яратади ҳамда қоплама жинсларни қазиш таннархини камайтиради.