Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги абу райҳон беруний номидаги тошкент давлат

 

---

23 
Уч фазали тўғрилагич схемаси 
Электр тармоқларнинг бир нуқтасидан электр энергиясининг ҳар хил 
масофага узатиш зарурияти туғилганда, уч чўлғамли уч фазали 
трансформаторлар қўлланади. ҳозирги вақтда юқори кучланишли (Ю.К), ўрта 
кучланишли (У.К) ва паст кучланишли (П.К) чўлғамларнинг қувватлари 
баровар трансформаторлар ишлаб чиқарилади. Маълумотномаларда ҳар бир 
жуфт чўлғамларнинг қисқа туташ кучланишлари берилади.
Уч чўлғамли трансформаторларнинг бир чизиқли тармоқ схеманинг 
параметрлари қуйидагича аниқланади: 
Агар чўлғамларнинг қувватлари 100/100/100 
R
1
=R
2
=R
2
=0,5 

 R
ум
2
2
н
н
к
ум
S
U
Р
R



ҳар бир жуфт реактив кучланиш пасайишларининг нисбий 
қийматларнинг қисқа туташ кучланиши Uк-ге тенглаштириб қуйидагича 
ѐзамиз: 
2
1
2
1
к
к
к
U
U
U



3
2
3
2
к
к
к
U
U
U



3
1
3
1
к
к
к
U
U
U



Бу тенгламалардан 
3
2
1
,
,
к
к
к
U
U
U
ифодалаймиз:


3
2
3
1
2
1
1
5
,
0






к
к
к
к
U
U
U
U


3
1
2
1
3
2
2
5
,
0






к
к
к
к
U
U
U
U


2
1
3
2
3
1
3
5
,
0






к
к
к
к
U
U
U
U
Расм-11да кўрсатилган уч чўлғамли трансформаторнинг алмаштириш 
схемасидаги Х
т1
, Х
т2
, Х
т3
, реактив қаршиликлар, мос равишда, нисбий 
катталикларда берилган чўлғамларнинг қисқа туташ кучланишларига 
тенглаштириб олиш мумкин:
Х
т1
= 
1
к
U
;
Х
т2
= 
2
к
U
;
Х
т
= 
3
к
U

---

24 
Бу реактив қаршиликларнинг номланган катталикларда, яъни «ом» 
ўлчаш бирлигида қуйидаги формулалар орқали ҳисобланади 
Х
т1
= 
н
н
к
S
U
U


100
2
1
Х
т2
= 
н
н
к
S
U
U


100
2
2
Х
т3
= 
н
н
к
S
U
U


100
2
3
Бу формулада U
н
- уч кучланишнинг хохлаганича киритиш мумкин. 
Кўпинча юқори кучланиш олинади.
Трансформаторнинг чўлғамларининг актив ва реактив қувват 
исрофларининг юқорида кўрсатилган умумий исроф асосида аниқланади: 
T
н
нт
Т
R
U
S
Р
2


; 
T
н
нт
Т
X
U
S
Q
2
2


ҳозирги вақтда уч чўлғамли трансформаторлар деярли қўлланилмайди. 
Тармоқнинг бир нуқтасида уч хил кучланиш олиш учун, кўпинча 
автотрансформаторлар 
қўлланилади. 
Автотрансформаторларда, 
ўрта 
кучланиш, юқори яъни бирламчи чўлғамнинг бир қисмидан алоҳида сим 
уланиб қутб чиқарилади. Паст кучланиш эса ўзак орқали алоҳида чўлғамга 
трансформаланиб, 
яъни 
ўзгартириб 
олинади. 
12 
– 
расмда 
автотрансформаторнинг схемаси ва бир чизиқли тармоқларда шартли 
белгиси кўрсатилган. Автотрансформаторнинг номинал қуввати юқори 
кучланишли чўлғамнинг қувватидан олинади. 
Расм-12 
Электр тармоқларда қўлланадиган автотрансформаторлар кўпинча 
100/35/10 кв ли бўлиб, юқори ва ўрта қувватлари баравардир, яъни:
к
у
к
ю
н
U
I
U
I
S
.
2
.
1
3
3







---

25 
Автотрансформаторларнинг алмаштириш схемасининг параметрлари 
ва қувват исрофи юқорида, уч чўлғамли трансформатор учун келтирилган 
формулалар асосида ҳисобланади. 
Уч чўлғамли трансформторларнинг яна бири кўриниши иккиламчи 
чўлғамлари парчаланган, яъни иккиламчи чўлғамлари икки бир кучланишли 
трансформторлардир. Иккиламчи чўлғами парчаланган трансформаторлар, 
қисқа туташ токлари, бехад катта бўлган тармоқларда қўлланади, чунки бу 
трансформаторлар тармоқнинг қисқа туташ токининг (2-3) маротаба 
камайтиради. 
Уч фазали ўзгарувчан токдан ўзгармас ток ҳосил қилиш учун уч фазали 
тўғирлагичлар ишлатилади. 
Бу схемалардан энг кўп тарқалгани 3 та диод асосида қурилган 
Миткевич ҳамда 6 та диод асосида қурилган Ларионов схемаларидир.