Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

10 – БОБ
КРЕДИТ ФОИЗ СТАВКАСИ ВА УНГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР


10.1. Кредит баҳоси ва унинг функциялари


Кредит баҳоси кредиторнинг ссудадан фойдаланганлиги учун қарздордан оладиган фоиз тўлови ёки фоиз ставкаси бўлиб, молия-пул бозоридаги талаб ва таклиф асосида банк томонидан ўрнатилади⁶⁴. Кредит фоиз ставкасининг қуйи ва юқори чегараси бўлиб, унинг юқори чегараси кредитдан фойдаланиш натижасида олинадиган ўртача фойда миқдоридир. Кредит фоиз ставкасининг қуйи чегараси банкнинг кредит беришдан олиши мумкин бўлган минимал фойдаси ҳисобланади. Чунки фоиз ставкаси қуйи чегарасининг бўлмаслиги маблағ эгаларининг маблағларни жойлаштиришидан манфаатдор бўлмаслигини англатади.
Банкларда кредит баҳоси даражасига жалб қилинган маблағлар баҳоси, кредит амалиёти бўйича банкнинг операцион харажатлари, кредит риски бўйича устама ва банкнинг маржаси таъсир кўрсатади. Банклар фаолиятида кредит маржасини кўп учратиш мумкин. Иқтисодий адабиётларда кредит маржаси банкдан ёки кредит муассасидан олган кредит суммаси ва уни қайтарадиган суммаси ўртасидаги фарқи сифатида ифодаланади. Маржа қуйидаги формула билан аниқланади:

Банкларда кредит маржаси ҳам юқоридаги формула асосида аниқланади. Кредит маржасининг даражаси – бу мамлакат банк индустрияси ва миллий иқтисодиётининг ҳолатини белгиловчи ўзига хос индекатор ҳисобланади. Чунки банк кредит маржаси қатор омиллар таъсирида бўлади, хусусан:
- инфляция идекси;
- қайта молиялаш ставкаси;
- ликвидлилик;
- ишсизлик кўрсаткичи ва бошқалар.
Кредит маржасининг даражаси банк кредити баҳосининг арзон ёки қиммат бўлишига бевосита таъсир қилади. Кредит баҳоси кредит хизматларини кўрсатишда банк ва мижоз ўртасида тузилган кредит шартномасига мувофиқ, банк томонидан белгиланган қўшимча тўловларни ҳам ўз ичига олади. Мазкур ёндашув бўйича кредит баҳоси ҳисобланишини қуйидаги формулада ифода етамиз: