Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев пул, кредит ва банклар

12.5. Тижорат банклари даромад ва харажатлари

277

Тижорат банкларининг даромади фоизли ва фоизсиз даромадлардан иборат. Тижорат банкларинининг даромадлари таркибида фоизли даромадлар асосий салмоқни эгаллайди. Даромадлар банк балансининг пассивида ҳисобга олиб борилади.

Тижорат банклари даромадларини манбалари турли – туман бўлиб, уларни қуйидаги тартибда гуруҳлаш мумкин.

1. 
   Мулкий шаклидан қаътий назар юридик ва жисмоний шахсларга қисқа, ўрта ва узоқ муддатга сўмда ва хорижий валюталарда берилган кредитлар бўйича даромадлар.
   

2. 
   Марказий банкдаги ва бошқа банклардаги вакиллик ҳисобварақлар бўйича даромадлар.
   

3. 
   Қимматли қоғозларга қилинган инвестициялар бўйича даромадлар.
   

4. 
   Траст, лизинг, факторинг ва форфейтинг операциялари бўйича даромадлар.
   

5. 
   Қимматбаҳо металлар билан амалга ошириладиган операциялар бўйича даромадлар.
   

6. 
   Қимматли қоғозлар билан амалга ошириладиган РЕПО битимлари бўйича даромадлар.
   

7. 
   Хорижий валюталар курсининг ўзгариши натижасида олинадиган даромадлар.
   

8. 
   Берилган кафолатлар ва тижорат фаолиятидан олинадиган даромадлар.
   

9. 
   Қарам хўжалик жамиятларига, қўшма корхоналарга ва шўъба хўжалик жамиятларига қилинган инвестициялардан олинган фойда ва дивидендлар.
   

10. Маслаҳат ва воситачилик хизматларидан олинган даромадлар.

11. Бошқа даромадлар.

12. Тижорат банкларининг фоизли даромадлари асосан улар томонидан бераётган кредитлар ҳисобидан шаклланади.

278

Тижорат банкларининг харажати фоизли ва фоизсиз харажатлардан иборат бўлади. Харажатлар банк балансининг актив томонида ҳисобга олиб борилади.

Тижорат банклари ўз фаолиятини ташкил этиш жараёнида турли харажатларни амалга оширади, шу боис харажатларни моддалар бўйича гуруҳларга ажратиб ўрганиш мақсадга мувофиқ.

1. 
   Банкнинг молиявий ресурсларини шакллантириш ва унинг бевосита фаолиятини ташкил этиш билан боғлиқ харажатлар. Ушбу харажатлар таркибига:
   

1. 
   мижозларнинг талаб қилиб олингунча сақланадиган депозит ҳисобварақларига харажатлар;
   

2. 
   депозит сертификатлар, омонатлар ва акцияларга тўланадиган харажатлар;
   

3. 
   бошқа банк ва банк бўлмаган ташкилотлардан олинган кредитлар бўйича харажатлар;
   

4. 
   Марказий банкдан қайта молиялаш тарзида олинган ресурсларга тўланадиган харажатлар;
   

5. 
   нақд пулларни олиб келиш, жўнатиш ва сақлаш билан боғлиқ харажатлар;
   

6. 
   қимматли қоғозлар ва қимматли металлар билан боғлиқ операциялар бўйича тўланадиган харажатлар;
   

7. 
   маҳаллий банкларнинг вакиллик ҳисобварақларига тўланадиган харажатлар;
   

8. 
   хорижий банкларнинг «Лоро» вакиллик ҳисобварақларига тўланадиган харажатлар;
   

9. 
   қайтарилмаган кредитлар бўйича харажатлар;
   

10. 
    бошқа харажатлар.
    

1. 
   Ходимларининг иш ҳақи, ижара ва бошқа маъмурий харажатлар:
   

1. 
   иш ҳақи ва моддий ёрдам харажатлари;
   

2. 
   суғурта ва бадалларга харажатлар;
   

279

3. 
   ходимларни ижтимоий ҳимоя ва медицина харажатлари;
   

3. 
   ижара, сув, электр энергия, таъмирлаш, қўриқлаш ва бошқа харажатлар.
   

3. Хизмат сафари, тарнспорт ва амортизация харажатлари.

5. 
   банк ходимларининг хизмат сафари ва яшаш харажатлари;
   

5. 
   транспорт ва ёқилғи харажатлари;
   

5. 
   банк биноси ва бошқа иморатларига амортизация харажатлари;
   

5. 
   транспорт, мебель ва бошқа жиҳозларнинг амортизация харажатлари;
   

5. 
   номоддий активлар ва ижарага топширилган биноларга амортизация харажатлари;
   

5. 
   солиқ тўловлари билан боғлиқ харажатлар;
   

5. 
   бошқа харажатлар.
   

4. 
   Банкнинг имиджини кўтариш ва хизматларининг турини кўпайтириш билан боғлиқ харажатлар:
   

12. 
    реклама ва эълонларга қилинадиган харажатлар;
    

12. 
    презентация ва бошқа тадбирларларни ўтказиш билан боғлиқ харажатлар;
    

12. 
    китоблар ва даврий нашрларга қилинадиган харажатлар,
    

12. 
    ҳомийлик ва васийлик харажатлари;
    

12. 
    бошқа харажатлар.
    

Тижорат банкларининг харажатлари таркибида асосий салмоқни юқорида келтирилган биринчи ва иккинчи гурухдаги харажат моддалари эгаллайди.

Тижорат банкининг юқори даражада фойдага эга бўлиши ва капиталнинг етарлилигини таъминланганлиги унинг иқтисодий жиҳатдан мустаҳкамлигини англатади. Банкнинг юқори фойдага эга бўлиши унинг рақобатбардошлигини ва хизматларининг сифатини оширишга хизмат қилади. Капиталнинг етарлигини таъминланганлиги эса банкнинг актив

280

операцияларининг ҳажмини оширишга ва риск даражасини пасайтиришга бевосита ижобий таъсир кўрсатади.