Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

қиймат ўлчови, муомала воситаси, тўлов воситаси ва жамғарма 
воситаси функциялари
ни бажаради деган фикрга келдик. 
Пулнинг
қиймат ўлчови
 
функцияси асосан товарлар қийматини баҳо 
шаклида акс эттириш орқали намоён бўлади. Пулнинг қиймат ўлчови барча 
товарлар учун умумэквивалент воситаси сифатида уларнинг қийматини 
ўлчайди. Барча товарларнинг қиймати пул ўлчови воситаси, яъни баҳо 
масштаби, дастлабки босқичда ҳукумат томонидан ўрнатилади. Масалан, 
метр ўлчови билан узунликни, килограмм ўлчови билан оғирликни ўлчаган 
каби, пулнинг қиймат ўлчови функцияси билан барча товарларнинг қиймати
ўлчанади.
Ўзбекистонда қиймат ўлчови бевосита миллий валюта «сўм», АҚШда 
доллар, Европа иттифоқига аъзо мамлакатларда евро, Буюк Британияда фунт 
стерлинг, Японияда иена қиймат ўлчови воситаси ҳисобланади. 
Пулнинг инфляция даражаси юқори бўлган пайтда унинг қиймат 
ўлчови функциясининг амал қилиши бир қадар чегараланади. Масалан, 1939 
йилдан 1949 йилгача Япония иенасининг инфляция даражаси юқори 
бўлганлиги учун кўпчилик япон савдогарлари товарларнинг баҳосини
белгилашда, айрим ҳолларда савдо сотиқни ҳам АҚШ долларида амалга 
оширганлар. Чунки АҚШ долларининг қиймат ўлчови иенага нисбатан бир 
неча баробар мустаҳкам ва барқарор бўлган. Шунинг учун, Японияда 1939 – 
1949 йилларда барча товарлар баҳоси иккита нархда, доллар ва иенада 
юритилар эди. Айни пайтда, иенада белгиланган товарлар баҳоси ошиб 

---

28 
бориш тенденциясига эга эди, долларда эса баҳолар дастлабки ҳолатидан 
ўзгармасдан қолган.
Ҳукумат мамлакатда пул ислоҳотини амалга ошириш орқали пулнинг 
қиймат ўлчовини ўзгартириши мумкин. Пул ислоҳоти – муомаладаги пул 
массасини камайтириш орқали, унинг жорий қиймат ўлчовидан бошқасига 
ўтишдир. 1944 – 1952 йилларда Европа мамлакатларида 24 мартадан ортиқ 
пул ислоҳотлари амалга оширилган.
Собиқ иттифоқ даврида рубл кучли инфляцияга учрамаган ва 
иқтисодиёт нисбатан барқарор даражага эга бўлган бўлсада, 1961 йилда 
мамлакатда пул ислоҳати амалга оширилган. Ҳукумат муомалада мавжуд 
бўлган рублларни янги чиқарилган рублларга 1/10 нисбатда пул ислоҳатини 
амалга оширган. Ўша даврда ўтказилган пул ислоҳотининг асосий мақсади 
мамлакатдаги хуфёна иқтисодиётнинг улушини камайтириш ва баҳо 
масштабини пасайтиришга қаратилган бўлиб, хуфёна иқтисодиёт 
иштирокчилари эски рублларни тўлиғича янги банкноталарга алмаштира 
олмаганлиги натижасида иқтисодий жиҳатдан зарар кўрган ва баҳо масштаби 
10 мартага камайган. 
Пулнинг