Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

Бундан ташқари, Марказий Банк Ҳудудий Бош Бошқармалари
: 
тегишли ҳудудда пул муомаласини ташкил этадилар ва амалга 
оширадилар; 
пул муомаласининг аҳволини, нақд пул эмиссиясининг ҳудудий 
тақсимланишини ўрганадилар, банкларнинг касса айланмасини таҳлил 
қиладилар, пул муомаласининг ҳолатини кўрсатувчи маълумотларни 
жамлайдилар ва тартибга соладилар; 
касса ресурсларини тартибга соладилар, ташкилотларнинг нақд 
пулдаги ҳисоб – китобларини ўз вақтида амалга оширилишини таъминлаш 
чораларини кўрадилар; 
банкларнинг пул муомаласи соҳасидаги ишларини таҳлил қиладилар 
ва ўрганадилар.
Шу билан биргаликда, нақд пулга бўлган талабни қисқартириш 
мақсадида товарлар ва хизматлар учун нақд пулсиз ҳисоб – китобларни 
ривожлантиришга қаратилган чоралар кўради.
Ушбу тадбирлар албатта нақд пулга бўлган мутлоқ талабни аниқлаш 
учун катта аҳамият касб этади. Лекин, амалий жиҳатдан пулга, хусусан нақд 
пулга бўлган талаб хўжалик субъектлари ва аҳолининг нақд пулга бўлган 
аниқ эҳтиёжларини ҳисоб – китоб қилиш орқали белгиланади. Барча нақд 
пул оқимлари ҳаракати банк кассаларидан бошланиб яна банк кассаларига 
қайтиш билан якунланади. Бу эса, банк кассалари орқали ўтадиган пул 
оқимларини ўрганиш натижасида яқин келажакдаги нақд пулга бўлган 
талабни аниқлаш имкониятини яратади. 
Лекин, бозор муносабатлари шаклланиб борган сари эски усул билан 
нақд пул муомаласини бошқариш ўз самарасини йўқотиб бормоқда. Чунки, 
бозор иқтисодиёти шароитида товарлар баҳоси ва иш ҳақи миқдорининг 
ўзгариб туриши сабабли зарур нақд пул миқдорини аниқ белгилаш мумкин 
эмас эди. 
Шундан келиб чиққан ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамасининг 2003 йил 4 февралдаги “Пул – кредит кўрсаткичларини 

---

111 
тартибга солиш механизмини такомиллаштириш чора – тадбирлари 
тўғрисида” 63 – сонли қарорига асосан жами пул массаси устидан самарали 
назоратни амалга ошириш мақсадида пул агрегатларининг замонавий 
усулларини амалиётга жорий қилина бошланди.