Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус Таълим Вазириги

 
 
МАВЗУ № 10: КАДРЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ ВА ЎҚИТИШ 
РЕЖА: 
 
1. Тадбиркорлик фаолиятида кадрлар сиѐсати ва уни ташкил этиш тизими.
2. Ишловчиларни жалб қилиш ва танлашни режалаштириш.
3. Ишчи хизматчиларни ўқитиш ва кадрларни касб бўйича йўналтириш.
1. Тадбиркорлик фаолиятида кадрлар сиѐсати ва уни ташкил этиш тизими.
Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А. Каримов Олий мажлиснинг 9- 

---

74 
сессиясида ―Кадрлаш тайѐрлиш Миллий Дастури ва бутун таълим тизимининг
ислохоти тўғрисида‖ ―хаѐтимизнинг хал килувчи мухим масалалр қаторида 
таълим тарбия тизимининг тубдан ўзгартириш, уни янги замон талаби даражасига 
кўтариш, баркамол авлодимиз келажагига дахлдор Қонун лойиҳалари хам бор‖ 
деган эди. 
Кадрлар тайѐрлаш Миллий дастурида инсон омилига жуда катта эътибор 
берилагн: мақсад ва вазифалар стратегиясидан тортиб, то таьлим-тарбия 
жараѐнининг барча қирраларига оид аниқ дастурлар мажмуасигача хар бири 
негизида инсон асосий омил хисобланади. Кадрлар тайѐрлаш тизимида шахс бош 
субъект сифатида кўрилади, у бир вақтнинг ўзида таълимий хизматларнинг хам 
истсъмолчиси, хам яратувчиси деб қаралади. 
Жамият ва давлат, ишлаб чиқариш, фан ва узлуксиз таълим баркамол 
ижодкор шахснинг шаклланишида кафолот хисобланади. 
Шахснинг ўтмишлилиги ва унинг яратувчилик малакаси Миллий дастурни 
амалга оширишнинг асосий натижаси бўлмоги даркор. Президент И. А. Каримов 
Миллий дастур тўғрисидаги ўз нутқида: Фақатгина чинакам маърифатли одам 
инсон қадрини, миллат қадриятларини, бир сўз билан айтганда, ўзлигини англаш, 
эркин ва озод жамиятда яшаш, мустақил давлатимизнинг жаҳон хамжамиятида 
ўзига муносиб, обрўли ўрин эгаллаши учун фидоийлик билан курашиши мумкин», 
- деб таъкидлаганди. Инсониинг яратувчанлик махорати малакаси эса 
иқтисодиѐтнинг рақобатбардошлилигини аниқлайди ва бу ўз натижасида инсон ва 
жамиятнинг фаровонлигини аниқлайди. 
Кадрлар халқ хўжалигининг турли соҳаларидаги мутахассислар, шунингдек, 
юқори малакали ишчилар, ўрта махсус ўқув юртлари, коллежларнинг 
битирувчиларидир. Бошқарув кадрлари бу малакали фаолияти тўла ѐки асосан 
корхона фаолияти билан боғлиқ бўлган тижорат, молиявий ѐки ишлаб чиқариш 
бошқаруви билан шуғулланувчи ходимларга айтилади. 
Иқтисодий ва ижтимоий, сиѐсий қатламларнинг ўзгариши янги кадрлар
сиѐсатини ташкил этишга олиб келади. Бозор иқтисодиѐтига ўтиш жараѐнида
янги услубда ишловчи рахбар ва мутахассислар керак бўлади. Бу
тадбиркорлик тизимлари шаклланиши билан, турли хил мулк шакллари, 
корхоналари ташкил бўлиши билан боғлиқ. 
Кадрлар сиѐсати ва бошқариш санъати - бу халқ хўжалигида энг яхши 
бошқарув кадрларини узоқ муддатга тайѐрлашдир. Кадрлар сиѐсати 
корхоналарда, фирмаларда, корпорацияларда мутахассисларни қайта тайѐрлаш, 
узоқ муддатли дастурларда ишлаб чиқилади. Масалан, янги бизнес усулларида 
тадбиркорлик фаолияти соҳалари билан шуғулланувчи кадрлар керак, шунингдек 
менежмент, маркетинг, банк фаолияти соҳаларида ишлашни биладиган 
мутахассислар зарур. Катта корхоналарда кадрлар сиѐсатини шакллантиришда 
биринчи навбатда кадрлар хизмати рахбарлари, олий мунтазам ва функционал 
рахбарлар иштирок этади, аммо якуний қарорни бош директор ѐки директорлар 
мажлиси бошчилигидаги олий менежерлар корпуси қабул килади. 
Кичик бизнесда кадрлар сиѐсатига тадбикорнинг ўзи жавоб беради. Кадрлар 
сиѐсати стратегия ва тактикани ўз ичига олади. Кадрлар стратегияси кадр билан 
ишлаш усулларининг асосий мақсадини аниқлайди. Ишалб чиқариш учун техник, 
маркетинг, ижтимоий иқтисодий масалаларни тахлил қилиш керак. Бу тахлил 

---

75 
асосида фирма кадрлар концепцияси шаклланади, ташкилот фаолиятини самарали 
бошқариш учун қандай кадр керак бўлиши аниқланади. Бундай концепция 
қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: 
-
тармоқ ривожланишининг стратегик йўналишларини хисобга олиш: 
- 
хаққонийлик; 
-
иқтисодий ва сиѐсий хаѐтнинг ўзгарувчан муҳитига мулжал олиш; 
-
корхонани юқори малакали кадрлар билан таъминлашга йўналтирилганлик. 
Ишлаб чиқарилган кадрлар сиѐсати коицепцияси корхонанинг хамма 
ишчиларига етказилиши керак. 
Кадрлар сиѐсати тактикаси деганда, кадрлар билан жорий ишлаш 
усуллари тушинилали. У конкрет шароитларда кадрлар сиѐсати принципларини 
амалга ошириш кетма-кетлигини назарда тутади. Унинг энг ахамиятлиялари 
кадрларни тўғри танлаш, ўрнига қўйиш, ўқитиш, тарбиялаш, ишлатиш ва қайта 
тайѐрлашдир. Агар кадрлар ишини бошқарув тизими деб тушинилса, унда бу 
тизим субъектни кўп сонли инсонлар ташкил қилади, масалан, бош директор, 
унинг кадрлар бўйича ўринбосари, кадрлар бўлими, техник ўқув бўлими ва 
бошқалар. Кадрлар иши тизимининг бошқарув объектлари ишга тайѐрланган 
ишчилар. яъни мутахассислар ва бошқариладиган ходимлар хисобланади. 
Кадрлар ишининг асосий мақсади қуйидагилар: 
-
кадрларга талабни режалашгириш; 
-
кадрларни танлаш ва бахо бериш услубини ишлаб чиқиш; 
-
ѐш кадрларни тарбиялашни режалаштириш; 
-
бошқарув услубини такомиллаштириш ва бошқалар. 
Кўп корхоналарда кадрлар ишининг асосий қисмини кадрлар бўлими амалга 
оширади. Корхона кўламига қараб, у бир ѐки бир нечта бўлинмалардан иборат 
бўлади: масалан: ишга қабул қилиш гурухи, хисоб-китоб гурухи ва бошқалар. 
Кадрлар бўлими мустақил структурали бўлинма бўлиб, фақат корхона рахбарига 
бўйсунади. Кадрлар бўлими ходимлари бажарадиган ишлари бўйича йўриқнома 
мавжуд бўлади, уларнинг бир нечтасини қуйида кўриш мумкин: 
- корхона мутахассисларини тўғри ва самарали жойлаштириш мақсадида 
уларнинг меҳнат фаолияти, билими ва бошқа сифатлари рўйхатининг тахлили 
орқали кадрларни танлаш ва жойлаштириш бўйича имтихон қабул қилиш, ишдан 
ишга ўтказиш ѐки бўшатишни расмийлаштириш; 
-
меҳнат дафтарчаларини тўлдириш ва сақлаш; 
-
бўшаѐтган ишчи ва хизматчиларни ишга жойлаштириш бўйича тадбирлар. 
Кадрлар 
иши 
бўйича 
хисобот 
тайѐрлаш. 
Кичик 
тадбиркорлик 
ташкилотларида кадрлар бўлимини ташкил қилиш шарт эмас, унинг вазифасини 
қобилиятли ходим бажариши мумкин. 
Катта фирмаларда кадрлар бўлими қўшимча бўлимчалар билан тўлдирилади 
ѐки ходимлар бўйича менежер ишга олинади. Иккала холда хам бу инсонга катта 
масъулият юкланади. Кадрлар бўйича менежер - кадрларни режалаштириш, 
уларни танлаш ва бахолаш, хизмат бўйича кўтарилиш, ўқиши ва хакозоларга 
жавоб беради. Бу ишга олий маълумотли, кадрлар ишини яхши биладиган инсон 
тайинланади.