Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта Махсус Таълим Вазириги

3. Ишчи хизматчиларни ўқитиш ва кадрларни касб бўйича йўналтириш. 
Ўқитиш ва кадрларни тайѐрлашга иқтисодиѐти ривожланган давлатларда 
катта ахамият берилади. Бу омил иқтисодий ўсиш ва ишлаб чиқаришни 
ривожлантириш омилидир. Ривожланган давлатларда инсоний ресурслар 80 
фоизгача товар ишлаб чиқаришни таъминлайди. «Инсои капитал»ига пул қўйиш 
бу турли ишлаб чиқариш, тижорат, молиявий фаолиятлар учун зарур тадбирдир. 
Кўпгина ривожланган мамлакатларда 3 босқичли ўқиш тизими йўлга 
қўйилган: 
1.
Олий ўқув юртларида ўқиш. 
2. Малака ошириш институтларида ўқиш. 
3. Ўз билимини мустақил равишда ошириш. 
Тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчилар доимо ўқиш, ўрганиш 
жараѐнида бўлади. Улар тез- тез ўз фаолияти йўналишларини ўзгартириб туради, 
янги тсхнологиялар ишлаб чиқишади, мавжудларини такомиллаштиради, 
инновациялар жорий қилишга харакат қиладилар. Буларнинг хаммаси ўзгарувчан 

---

78 
меҳнат фаолиятида инсонни ўқишга дават этади. Хар бир янги холатда, ўз ишини 
бажариш учун ходим ѐки менежер ўқишга киришади. Хар бир тадбиркорлик 
ташкилотида кадрларни таѐрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тадбирлари 
ривожланиш режасига киритилади. Бу қуйидаги шартларга боғлиқ: 
* Етарли малакали иш кучининг стишмаслиги; 
* Рақобат курашида меҳнат рссурсидан самарали фойдаланиш; 
* Янги билимларни эгаллаш; 
* Янги ишлаб чиқариш жарсиларини пайдо бўлиши; 
* Ишчилар потенииадини ривожлантириш. 
Ходимларни ривожланиши фирма учун хам, ходимлар учун хам фойдалидир. 
Инсоннинг ақлий ва жисмоний имкониятлари чскланган. Аммо шу 
имкониятлардан максимал даражада фойдаланилса иқтисодий ривожланишни 
таъминлаш мумкин. Лекин кишилар мехнатини имконият чегараларидан 
оширишга интилиш (яъни ортиқча эксплуатация) хатоларни кўпайтиради ва 
самарадорликни пасайтиради. Фирма қуйидаги омилларга кўра самарали бўлиши 
мумкин: 
*
Меҳнат кишиларнинг жисмоний ва ақлий имкониятлари чегарасига етмаслиги 
ва асло ундан ўтмаслиги керак, шунда ишда хатолик кам бўлади, меҳнатга 
бўлган иштиѐқ сақланади; 
*
Ўзгарувчан меҳнат шароитларида инсоннинг мослашиш имкониятлари 
яхшиланади, кенгаяди, шу билан бирга кадрларнинг ишдан кетиши камаяди; 
* Ходимлар малакаси ошади. 
Ишчиларни ўқитиш турли хил шаклларда амалга оширилади. Уларни танлаш 
бир неча омилларга боғлик, буларга ўқишнинг йўналиши, ўқиш предмети, ўқиш 
шароитлари ва давогарнинг имконияти киради. 
Қуйидаги ўқиш турлари мавжуд: 
-
янги ходимлар учун бошланғич ўқиш: 
-
ишлаб чиқариш ўқиши; 
-
бошқарув ўқиши; 
-
кузатув ўқиши(билимни ошириш учун); 
-
ротация йўли билан ўқиш; 
-
мустақил дастур бўйича ўқиш ва бошқалар. 
Фирмаларнинг кўпчилиги янги мутахассислар билан машғулотлар ўтказади. 
Бундай машғулотлар 2-4 хафтада махсус ўқув марказларида ўтказилади. 
Бошланғич ўқиш янги ходимлар учун малака ошириш кўринишига эга бўлиши 
мумкин. Бундай ўқишлар семинар шаклида ўтказилади. 
Ишчилар учун ишлаб чиқариш ўқиши биринчи навбатдаги ўқиш 
хисобланади. Бунда иш юзасидан асосий маълумотлар берилади. Ишнинг 
хусусияти, касб сир асрорлари ўрганилади. Бошқарув ўқиши масъул бошқарув 
лавозимларига кўтарилаѐтган ѐки қабул қилинаѐтган ходимлар учун ўтказилади. 
У фирма ичида ѐки ташқарида амалга оширилади. 
Фирмадан ташқари ўқиш бир неча кундан бир неча йилгача давом этиши 
мумкин. Бунда айниқса кадрларни тайѐрлаш ва қайта тайѐрлаш курслари ва 
марказлари мухим ахамиятга эга бўлади. Бундай марказларда юқори малакали 
мутахассислар, шунингдек, чет эллик мутахассислар фаолият кўрсатади ва 
тадбиркорларга ишни олиб бориш услубларини ўргатади. Малака ошириш 

---

79 
курсларида, бизнес мактабларида малака ошириш ўқишлари махсус ишлаб 
чиқилган дастур ва зарур қўллнмалар асосида олиб борилади. 
Ходимлар малакаларини ошириш ва қайта тайѐрлаш хам фирма ичида ва 
ташқарисида бўлиши мумкин. 
Уларни тайѐрлаш услуби қуйидагича амалга оширилади: 
-
бошқарув масалалари бўйича махсус семинарлар ўтказиш; 
-
ходимларнинг сифат тўгараги деб номланувчи ўқишларда иштироки; 
-
янги мутахассисларни ишни кузатиш йўли билан ўқитиш; 
-
кадрлар ротацияси. 
Кадрлар ротацияси мутахассис ѐки менежер тарбиялаш ва шакллантиришда 
кенг тарқалаган услубдир. Уни фирманинг рахбарлари ишчини қисқа вақт ичида 
бир ишдан бошқа ишга ўтказиш йўли билан амалга оширади. 
Малака ошириш ходимнинг илғор корхоналарда, шу жумладан, чет элларла 
иш ўрганиши шаклида хам ўтказилиши мумкин. Кадрлар ишида асосий 
масалалардан бири кадрлар резервини тайѐрлаш ва ўқитишни ташкил этишдир. 
Кадрлар резервига келажакда катта лавозимларни эгалловчи шахслар киради. 
Республика тадбиркорлари бугун ишни илмий юритишни ўрганишга тобора 
кўпроқ эхтиѐж сезмоқдалар. Бироқ улар учун асосий манба оммавий ахборот 
воситалари ѐки танишлар тажрибаси эмас, ихтисослаштирилган консалтинг 
фирмалари ва ахборот марказлари хизмат қилиши зарур. Республикада таълим 
тузилмаларининг самарали иш юритишига алохида эътибор берилмоқда. Бозор 
иқтисодиѐти кадрларни таѐрлаш ва ўқитиш жараѐнига республиканинг 51 та олий 
ўқув юрти, 12 та худудий ўқув маркази, 18 та халқаро бизнес мактаблари, 122 та
тадбиркорлик мактаблари, 15 та бизнес инкубаторлари, Савдо саноат Палатаси 
Таълим департаментининг 17 та бизнес мактаблари жалб қилинган. Бундан 
ташқари, тадбиркорлик фаолияти учун ходимлар таѐрлашнинг муқобил нодавлат 
тизими хам шаклланмокда. Бу йўналишга узил-кесил яхлит тавсиф бериш учун 
бизнес - мактаб, коллежлар ва тадбиркорлик университетини ўз ичига олган 3 
босқичли тадбиркорлик таълим тизимини вужудга келтириш бўйича таклифлар 
ишлаб чикилган. Савдо саноат палатаси тизимида хам бу мақсадаларни амалга 
ошириш учун катта иш йўлга қўйилган. Бўшаган ишчи кучини қайта тайѐрлаш ва 
малакасини ошириш дастури ишлаб чиқилган ва амалга оширилмоқда, ташкил 
этилган бизнес мактаблар шаклланишининг хуқуқий негизи таьлим соҳасидаги 
жорий меъѐрий хужжатларга мослаштирилган. 
Европа Иттифоқининг Ўзбекистонда тадбиркорликни қўллаб-қувватлашга 
йўналтирилган дастурлари техник ва ахборот жихатдан фаол ѐрдам бермоқда. 
ТАСИС дастури доирасида Европа Иттифоки Хайъати ташкил этилди, бунинг 
натижасида 
тадбиркорларни 
ўқитиш 
марказлари 
тармоғи 
мунтазам 
кенгайтирилмоқда. Савдо саноат палатаси ташаббуси билан, шунингдек, Республика 
амалий алоқалар маркази дастурлари доирасида тадбиркорлар касбий ўсишига 
хаққоний мадад бўлаѐтган семинарлар, тадбиркорлик учрашувлари ўтказилмокда.