Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Баён ва иншо жанрига кура турлари.Матнли машқлар, методик анъанага кўра, тасвирлаш, ҳикоя 
қилиш ва муҳокамага бўлинади. Бошланғич синфларда булар, асосан, тасвир ёки муҳокама элементлари 
бўлган ҳикоя тарзида учрайди. 
Ҳар учала жанр учун фойдаланиладиган материал характерида ҳам, қурилишида ҳам, тил 
воситаларини танлашда ҳам ўз хусусиятлари мавжуд. Иншо ёки баёнга тайёрланаётганда ўқитувчи (ёки 
ўқувчи) матннинг жанр хусусиятларини ҳисобга олади. 
Ҳ и к о я бошланғич синф ўқувчилари учун мос жанр ҳисобланади, чунки у жўшқин, жонли, 
таъсирчан бўлади. «´қиш китоби»да бундай ҳикоялар кўплаб берилган. 
Тасвирда сюжет, қатнашувчи шахслар бўлмайди; унда табиат, айрим предмет ва ҳодисалар 
тасвирланади. ´қувчилар «´қиш китоби»да берилган кўпгина тасвирий матнларни ўқийдилар, уларни қайта 
ҳикоя қиладилар, баён, айрим нарса ёки ҳодисаларни тасвирлаб иншо ҳам ёзадилар. Масалан, «Бизнинг 

---

синфимиз», «Пахталар қийғос очилди» каби. Тасвирга хос хусусиятлар шундан иборатки, унда сифатлаш, 
таққослаш, метафоралар кўп бўлади. Тасвир ўқувчилар учун ҳикояга нисбатан қийин жанр ҳисобланади, 
шунинг учун бошланғич синфларда кўпроқ тасвир элементлари бўлган ҳикоя тарзидаги баён ва иншо 
ёздирилади. 
Муҳокама боғланишли матннинг анчагина қийин шакли ҳисобланади, шунинг учун бошланғич 
синфлар дастурида муҳокама тарзида иншо ёздириш тавсия этилмайди; ўқувчилар иншода муҳокама 
элементларидангина фойдаланадилар. Масалан, «Қушлар уясини нима учун бузиш мумкин эмас», «Пахта - 
бизнинг миллий бойлигимиз» мавзуларида оғзаки ҳикоя туздирилса ёки иншо ёздирилса, муҳокама 
элементи, албатта, бўлади. 
´қитувчи боғланишли нутқни режалаштирганда, турли жанрда машқ қилишни кўзда тутади ва 
ўқувчиларга ҳикоя, тасвир ва муҳокама элементларини ўргата боради. Бунда кўпроқ ҳикоя тарзидаги матн 
туздиришга аҳамият беради. Болаларнинг боғланишли нутқни эгаллаш даражасига қараб, матнга тасвир ва 
муҳокама элементлари киритиб борилади.