Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

4.1. Корхона маҳсулоти ва хизматига бўлган талаб ва таклифни ўрганишнинг 
аҳамияти ва таҳлилнинг вазифалари 
Мустақиллик даврида ўтаётган ҳар бир кун, жамиятимизнинг мазмун жихатидан 
янгиланаётганлигидан далолат бериб келмоқда. Иқтисодий эркинлаштириш шароитида 
янги иқтисодий категориялар, тушунчалар ҳаётимизга шу даражада тезлик билан кириб 
келмоқдаки, уларни идрок этиш, назарий ва амалий жиҳатдан тадқиқ қилиш, методологик 
муаммоларини ҳал қилишга улгуриш қийин бўлмоқда. Бундай янги иқтисодий 
тушунчалардан бири — корхонанинг маркетинг фаолияти тушунчасидир. 
Rejalashtirish organi 
Statistik organlar 
Kredit tashkilotlari 
Korxonaning texnik 
bo’limi 
Iqtisodiy 
jamoatchilik 
tashkilotlari 
Bo’limlar 
bo’shqaruvi 
Amaldagi doimiy 
ishlab chiqarish 
korxonalari 
Texnik iqtisodiy 
kengash 
Matbuot va radio 
Korxonaning iqtisod 
bo’limi 
Moliya tashkilotlari 

---

Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида республикамизда фаолият кўрсатаётган 
ҳар бир корхона, фирма ва ташкилотлар бозорни ўрганган ҳолда «қандай маҳсулот ишлаб 
чиқариш керак? Ким учун ишлаб чиқариш керак? Қанча миқдорда ишлаб чиқариш зарур?» 
тамойилига амал қилган ҳолда иш юритиши лозим. Бунинг учун улар бозорни чуқур 
ўрганишлари, маркетинг соҳасида юқори малакали мутахассисларга эга бўлишлари талаб 
қилинади. Бозор тўғрисида қанчалик кўп маьлумотга эга бўлишлик, рақобатчилар, 
истеьмолчиларнинг харид қобилияти, ўхшаш товарлар ҳажмининг ўзгариб туриши ҳамда 
шу каби бошқа муаммоларни батафсил ахборотлар тўплаш ва уларми атрофлича таҳлил 
этиб туриш муваффаққиятлар гарови, фойда кўриб ишлашнинг муҳим шартларидан 
саналади. 
Корхона бозор механизми ва коньюктурасини батафсил таҳлил қилган ҳолда ўз 
имкониятларини ёьлга қўйишнинг иқтисодий, ижтимоий, ҳуҳуқий шартларини тузиб 
чиқади. Бу эса яқин ва узоқ даврийликда фаолият юритишнинг ёьналишларини белгилаш 
ҳамда унинг режасини тузиб чиқишни характерлайди. Режали асосда ишлаб чиқаришни 
бошқариш ҳам бевосита бозор регулятори элементлари таьсирида ёьлга қўйилади. 
Таҳлилда асосий эьтибор маркетинг тадқиқотларига қаратилади. Бозордаги аҳвол ва унинг 
ўзгарувчанлиги, талаб ва таклиф даражалари, бозор соҳиблари ва уларнинг мавқеи, 
фаолиятни ёьлга қўйишнинг имкониятлари кенг қамровда ўрганилади.
Бозор талабини таҳлил этишда бозорнинг алоҳида олинган товарлар билан 
таьминланганлик даражаси, унинг яқин ва узоқ оралиқда ўзгарувчанлик эҳтимоллари, 
товарлар нархининг ўзгарувчанлиги, энг юқори фойдалилиги, мувозанатлашган 
кўрсаткичлар ва уларнинг ўзгаришларига баҳо берилади. 
Бозор шароитида истеьмол табиий ҳолда амалга ошмай, айрибошлаш ва унинг пул-
товар муомаласи туфайли рўёбга чиқади. Бунинг учун олди-сотди, харидор- сотувчи 
поғоналаридан ўтиб, бир қатор шаклларни бошдан кечирмоғи зарур, яьни, эҳтиёж- талаб— 
истеьмол. Демак, бозор талаб ва таклиф қонуниятлари асосида тартибга солинади.