Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

2.7. Занжирли богланиш усули ва унинг таҳлилда қўлланилиши 
Занжирли боғланиш усули алоҳида омилларнинг умумий кўрсаткичга таьсир 
даражасини аниқлашда қўлланилади. Иқтисодий таҳлилнинг бу усули шу пайтда 
қўлланиладики, қачонки, ўрганилаётган кўрсаткичлар орасидаги боғланиш функсионал 
характерга, яьни, тўғридан-тўғри ва такрорий алоқадорликка эга бўлса. Бунда ҳар бир 
таьсир этувчи омилнинг ўрганилаётган умумий кўрсаткичга таьсирини топиш услубий 
кетма-кетликка эга. Омиллар таьсирини аниқлашдаги услубий кетма-кетлик, қараб 
чиқилаётган кўрсаткичларни таҳлил этишда тўғри ўринлашдан ва у ёки бу омилнинг 
таьсир даражасини топишда режа (ёки ўтган йил) кўрсаткичларини ҳақиқий (жорий давр) 
кўрсаткичлар билан навбатли алмаштиришни тўғри белгилашдан иборат. Кўрсаткичларни 
тўгри ўринлаш ёки қаторлашда уларнинг миқдор ва сифат жиҳатларига аҳамият берилади. 
Яьни, аналитик-жадваллар тузишда дастлаб миқдор кўрсаткичлар, сўнгра сифат 
кўрсаткичлар ўрганилади. 
Базис (ўтган йил) кўрсаткичларининг ҳақиқий (жорий давр) кўрсаткичлари билан 
навбатли алмаштиришдаги услубий кетма-кетлик ҳам юқоридаги белгидашга асосланади. 
Яьни, дастлабки ҳисоб-китоб бўйича барча кўрсаткичлар базис даражасида олинади. 
Ҳисоб-китобнинг ҳар қайси кейинги қатори бўйича таьсир этувчи бирлик янгиланади. 
Охирги ҳисоб-китоб қатори бўйича барча кўрсаткичлар ҳақиқатда (жорий давр бўйича) 
олинади. Оралиқ ҳар бир ўзгариш умумий ўзгарувчига таьсир этувчи омилнинг таьсир 
даражасини ифодалайди. Бунинг учун шартли аниқланган ўзидан олдинги кўрсаткичдан 
фарқланади ва уларнинг қиймат ифодаси топилади. 
Масалан, деҳқончилик маҳсулотларининг таннархи, ҳосилдорлик ва бир гектар йерга 
сарфлар нормасининг ўзгариши ёки сарфланган материаллар қиймати сарф нормаси ва бир 
бирлик баҳосининг ўзгариш сабаблари билан боғлиқдир. 
6-ж а д в а л 
Занжирли боғланиш усулининг материал сарф харажати ўзгаришига таьсир