Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

5.8. Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига таьсир этувчи омилларни 
умумлаштириш 
Корхоналар тажрибасида маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига таьсир этувчи омилларни 
турлича гуруҳлаштириш мумкин, лекин булар ичида энг муҳимлари бўлиб: 
• тадбиркорлик омили; 
• меҳнат омиллари; 
• моддий захиралар билан таьминланганлик омили, асосий воситалар билан 
қуролланганлик омили; 
• бошқа омиллар; 
Бозор иқтисодиёти шароитқда таьсирчан омиллардан бири — тадбиркорлик 
омилидир. Шу сабабли маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига таьсир этувчи 
омиллар қаторига тадбиркорлик лаёқати омили ҳам киритилиши тартибланган ва бу 
тартиблаш иқтисодий жиҳатдан ўринлидир. Чунки юқорқда қайд этилган ишлаб чиқариш 
омиллари тадбиркорлик омили билан биргаликда ишлаб чиқариш самарадорлигини 
оширишга таьсир этади. 
Меҳнат, ишлаб чиқаришнинг муҳим омили саналади, чунки у моддий бойликлар, 
захираларни хом-ашё сифатида асосий воситалардан фойдаланиб, ишлаб чиқаришни 
ташкил этади ва тайёр маҳсулот яратилади. Барча омиллар бир-бири билан узвий 
боғланган ҳолда, ишлаб чиқариш ҳажмига таьсир этади. Меҳнат омилларини таҳлил 
этишда фирманинг меҳнат кучлари таркиби, ҳаракати ва улар билан таьминланганлик, иш 
вақтидан фойдаланганлик, меҳнатнинг унуми ва меҳнат омилларини ишлаб чиқарилган 
маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига бўлган таьсирлари аниқланади. 
Товар ва моддий захиралардан фойдаланганлик омилини ўрганишда улар билан 
таьминланганлик, товар захираларининг ҳаракати, моддий жавобгарлар бўйича сақланиш 
ҳолати, самарали фойдаланганлик, моддий бойликларнинг қайтими ва сиғими ҳамда 
моддий бойликлардан фойдаланишнинг ишлаб чиқарилган маҳсулотлар ҳажмига таьсири 
каби кўрсаткичлар таҳлил қилинади. 
Бугунги кунда фирма ва компанияларни техник жиҳатдан қайта қуролланиши муҳим 
аҳамият касб этади, сабаби, замонавий асосий воситалардан фойдаланиш иш унумининг 
ортишига, маҳсулотлар сифатини яхшиланишига ҳамда технологик жараёнлардаги 
ёьқотиш — бракларнинг камайишига таьсир этади. Шунинг учун ҳам бу омилнинг 
таҳлилида фирманинг асосий воситалари таркиби, ҳаракати ва техник ҳолати, ишлаб 
чиқариш қувватлари ва асосий воситалардан фойдаланиш кўрсаткичлари ҳамда асосий 
воситалардан оқилона фойдаланишнинг ишлаб чиқарилган маҳсудот ҳажмига таьсири 
ўрганилади. 

---

Бошқа омиллар дейилганда, бозор конюктураси, талаб ва таклиф, рақобатчилар 
имконияти, истеьмолчи ва буюртмачиларнинг харид қобилияти, халқаро иқтисодий 
алоқаларнинг ўзгариши ва шу каби бошқа сабаблар тушунилади.