Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

1. Маҳсулот (иш, хизмат)ларни сотишдан олинган соф тушум қатори. Маҳсулот 
сотишдан олинган соф тушум суммаси маҳсулот (иш ва хизмат)ларни сотишдан олинган 
жами тушум суммасидан сотишга солиқлар тўловлар ва ажратмалар суммасини чегириш 
асосида аниқланади. 
Сотишга солиқлар, тўловлар, ажратмаларга қуйидагилар киритилади: 
— қўшилган қиймат солиғи; 
— аксиз солиғи; 
— реклама солиғи; 
— маҳсулот ҳажмидан ижтимоий суғурта бўлимига ажратма ва ҳ.к. 
Маҳсулот {иш ва хизмат)ларни сотилган қаторга киритишнинг одатда иккита шарти 
характерланади. Булар кассали ва ҳисобга олиш усулларидир. Кассали усулнинг моҳияти 
шундаки, бунда маҳсулотлар ортиб, жўнатилиб ҳисоб ҳужжатлари тақдим этилган ва 
уларнинг ҳисоб счётларига пули келиб тушгандан кейингина сотилган ҳисоблаш ва 
тушум қаторига қўшиш, сотишга солиқлар суммасининг ҳам уларнинг амалга ошиш 
даврига мувофиқ ҳисоблашни характерлайди. «Бухгалтерия қисоби тўғрисидаги» 
Қонуннинг қабул қилинишига қадар республикамизда ушбу усул қўлланиб келинди. 
Маҳсулот (иш ва хизмат) ларни сотилган қаторга киритишнинг ёки даромадларни 
тан олишнинг ҳисобга олиш усули эса уларнинг ортиб, жўнатилиб ҳисоб ҳужжатлари 
тақдим этилган вақти бўйича ҳисобга олишни характерлайди. Бунда пул тушумлари ёки 
тўловларнинг амалга ошиш вақтига аҳамият берилмайди. Сотишга солиқларнинг ҳисоб-
китоби ҳам бевосита уларнинг тушум сифатида тан олиш вақти бўйича ҳисобга олинади. 
2. Маҳсулот сотишдан ялпи фойда. Маҳсулот сотишдан олинган ялпи молиявий 
натижа фойда ёки зарар қуйидаги боғланишлар асосида аниқланади. Яьни, маҳсулот (иш 
ва хизмат) ларни сотишдан олинган соф тушумдан шу маҳсулот (иш ва хизмат)ларнинг 
ишлаб чиқариш таннархини чегириш асосида аниқланади. 
Корхона фойдасининг асосий қисмини бевосита маҳсулот (иш ва хизмат) лардан 
олинган фойда ташкил этади. 
3. Асосий ишлаб чиқариш фаолиятининг молиявий натижаси (фойда ёки 
зарари). Асосий ишлаб чиқариш фаолиятининг молиявий натижаси қуйидаги 
боғланишларда аниқланади. Яьни, маҳсулот (иш ва хизмат) ларни сотишдан олинган 
фойда суммасидан давр харажатлари таркибига кирувчи сотиш харажатлари, маьмурий 
харажатлар, ва бошқа умумхўжалик харажатларини чегириш ҳамда асосий фаолиятнинг 
бошқа жараёнларидан олинган даромад ва харажатларни тартибли фарқлаш асосида 
аниқланади.