Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таьлим вазирлиги бухоро мухандисликтехнология институти

 
9.6. Ишчиларнинг иш ҳақи фондига таьсир этувчи омиллар таҳлили 
Саноат ишлаб чиқариш ходимлари иш ҳақи фонди таркибида ишчиларнинг иш ҳақи 
юқори салмоққа эгадир. Шу боис ишчиларнинг иш ҳақидан қай даражада 
фойдаланганлигини назорат қилиш, унумсиз харажатларга ёьл қўймаслик таннархни 
пасайтириш имкониятини беради. Таҳлил этишда ишчиларнинг ҳисобот давридаги 
ҳақиқий сарфланган иш ҳақини режадаги, ўтган йилдаги иш ҳақи фонди билан 
таққосланади, унинг фарқи аниқланади ва унга тасир этувчи қуйидаги омиллар миқдор 
жиҳатдан ҳисобланади. 
1. Маҳсулот ҳажмининг ўзгариши; 
2. Ишчилар (нисбий) сонининг ўзгариши; 
3. Бир ишчига тўғри келадиган ўртача йиллик иш ҳақининг ўзгариши. 
Маҳсулот ҳажмининг ўзгариши ишчиларнинг иш ҳақи фондига бўлган таьсирини 
аниқлаш учун, режадаги иш ҳақи фондини маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг режага 
нисбатан ўсиш даражасига кўпайтириш лозим. 
Иккинчи омилнинг таьсирини аниқлаш учун ишчиларнинг нисбий фарқи режадаги 
бир ишчига тўғри келадиган ўртача йиллик иш ҳақига кўпайтириш керак. Бир ишчига 
тўғри келадиган ўртача йиллик иш ҳақининг ўзгаришини иш ҳақи фондига бўлган 
таьсирини аниқлаш учун шу кўрсаткичнинг режадан фарқини ҳисобот давридаги 
ишчиларнинг ҳақиқий сонига кўпайтириш лозим. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

40-жадвад 
«АВС» аксионерлик жамиятида ишчиларнинг иш ҳақи фондига таьсир этувчи 
омиллар таҳлили 
Кўрсаткичлар 
Базис 
даври 
Корректир
овка 
қилинган 
кўрсаткич 
Ҳисобот 
даври 
Фарқи (+,-) 
Мутлақ, 
минг 
сўмда 
Нисбий, 
% 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1. Ишчиларнинг йиллик иш 
ҳақи фонди, минг сўмда 
95672 
111123 
184569 
+88897 
+73446 
2. 
Ишчиларни 
рўйхат 
бўйича ўртача сони, киши 
617 
717 
599 
18 
118 
3. 
Бир ишчига тўғри 
келадиган ўртача йиллик 
иш ҳақи, сўм 
155060 
154983 
308128 
+153068 
+153145 
4. Иш ҳақи фондининг 
базис даврига нисбатан 
ўзгариш сабаблари: 
Х 
Х 
Х 
+88897 
Х 
а) маҳсулот хажмининг 
ўзгариши ҳисобига 95672* 
16,15 \ 100 
Х 
Х 
Х 
+15451 
б) 
Ишчилар 
(нисбий) 
сонининг 
ўзгариши 
ҳисобига -118* 154983 
Х 
Х 
Х 
18288 
Х 
в) Бир ишчининг ўртача 
йиллик 
иш 
ҳақининг 
ўзгариши ҳисобига 
+ 153068* 599 
Х 
Х 
Х 
+91688 
Х 
Изоҳ. Маҳсулот ишлаб чиқариш режасининг бажарилиши - 116, 15% 
Жадвал маьлумотлари шуни кўрсатадики, биз таҳлил қилаётган «АВС» аксионерлик 
жамиятида ўрганилаётган даврда ишчиларнинг иш ҳақи фондидан режага нисбатан 88897 
минг сўм ортиқча сарфга ёьл қўйилган. Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсишини 
ҳисобга олган ҳолда ҳам 73446 минг сўмга ортиқча сарфга ёьл қўйилган. Иш ҳақи 
фондининг мутлоқ фарқи маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиши ҳамда 1 ишчига 
тўғри келадиган ўртача йиллик иш ҳақининг режага нисбатан ортиши билан изоҳланади. 
Ишчилар сонининг нисбатан 118 кишига қисқариши иш ҳақи фондидан 18288 минг сўм 
миқдорида иқтисод қилинишига олиб келди. Таҳлил давомида ҳар бир ишчига тўғри 
келадиган ўртача йиллик иш ҳақи режага нисбатан 153068 сўмга ўсиш сабаблари 
аниқланади. Ўртача йиллик иш ҳақининг ортиши ишчининг маҳсулот ишлаб чиқариш 
бўйича белгиланган нормани ортиғи билан бажариши, ҳамда иш ҳақи таркибидаги унумсиз 
харажатлар мавжудлиги туфайли юз беради. Бундан ташқари бир ишчининг ўртача йиллик 
иш ҳақининг ўзгариши ҳисобига ишчиларнинг иш ҳақи фондига 91688 минг 

---

 сўмлик таьсир этган. Маьлумотлардан кўринадики, корхонада жорий йилда 
ишчиларнинг молиявий аҳволига бир қадар эьтибор кучайганлигини ҳамда уларнинг 
моддий ҳолати яхшиланганлигини кўришимиз мумкин.