Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта ма

Маълумотлардан фойдаланиш. Маълумотларнинг ички формати – AMP, маълумотлар базасининг ички формати – ACCESS асосида ишлаб чиқилган.
Интерфейс таърифи ва тизимнинг очиқлиги. Фойдаланувчилар интерфейси – стандарт Windows. Фойдаланувчилар интерфейсининг мувофиқлаштириш имкониятлари WinGis ва WinMAP учун чекланган. WinMAP/LT учун эса чекланмаган. <> файлларини исталган вақтда чақириш мумкин. Барча ташқи дастурларнинг функцияларини бошқариш, объектлар макросларини яратиш АхWinGIS қурилмаси орқали осонгина бажарилади. Рус тилидаги версияси бор. Ҳужжатлари – фойдаланувчи карта, рамка ва бошқа диологлар дарчасида ва help-файлларида.

4.2. ГИСга қўйиладиган талаблар

ГИСга асосий талаблар [2,5,7] да кўрсатилган бўлиб, улар тизимни ҳаракатга келтирувчи зарурий шартлардир. ГИС қуйидагиларни таъминлаши зарур:

- дигитайзер, сканер, рақамли фотокамера, ―сичқонча‖ ѐрдамида картографик ахборотларни киритиш, бошқа тизимлар файлларидан фойдаланиш; растрли тасвирларни ярим автоматик ва автоматик йўллар билан рақамлаш;
- картографик маълумотлар базасини бошқариш (маълумотлар базасининг архитектурасини шакллантириш, картографик объектлар ва фактографик маълумотлар базалари жадваллари қаторлари орасидаги алоқаларни тахлил қилиш, маълумотларни янгилаш, қидириш, танлаш), вектор ва растр ахборот қатламларининг, уч ўлчовли объектлар ва юзали қатламларнинг турли тизимларда ишлашини таъминлаш;
- тизимнинг ички дастурлаш тилининг мавжудлиги фойдаланувчига қуйидаги имкониятларни беради:
- - тизим фаолияти ичида ҳисоблаш дастурлари ва бошқа фойдаланувчилар учун иловаларини яратиш; маълумотлар қатламининг янги турларини яратиш, бошқа маълумотлар базасига ва ГИСларига осон киришни таъминлаш, фойдаланиш интерфейси тизимига ўзгартириш ва тўлдиришлар киритиш;
- - координаталар тизимини ўзгартириш ҳамда эллипсоид ва шарда картографик лойиҳаларни бир масштабга келтириш;
- - узунлик, юза, периметрларни ҳисоблаш, объектни бошқа тавсифларини ўз ичига олувчи метрик муолажаларни бажариш;
- - маълум шарт-шароитларни қаноатлантирувчи узоқликда юзалар қуриш, яқин қўшни полигонларни қидириш;
- - кўпгина картографик объектлар устидан муолажаларни - ―кесиш, бирлаштириш, ўчириш‖ни олиб бориш;
- - тармоқлардан муолажалар, оптимал маршрутларни танлаш;

- - таянч нуқталарнинг бошқариладиган ва бошқарилмайдиган тармоғида юзаларни қуриш ва уларни тахлил қилиш;

- - маълумолтларни такрорламай ва ҳар бир алоҳида худуднинг яхлитлигини бузмайдиган, шунинг билан бир вақтнинг ўзида битта фазовий координаталарида кўпгина худудлар, ҳар бири ўзининг ички координаталар тизимига эга бўлиши, келишилган ишни бажариш имконига эга бўлган виртуал бирикиш режимида картографик маълумотлар билан ишлаш;
- - йирик масштабда тасвирланган картографик объектдан янги худудга ўтишга имкон берувчи, бир-бирини ичига кўп марта киритиладиган маълумотлар базасини қурилиш архитектуралари;
- мос даструрий таъминот мавжуд бўлган рақамли фотограмметрия ва стереотасвирларга ишлов бериш усулларидан фойдаланиш;
- тушунтириш матнлари, чизма элементлари ва бошқалар бўлган оқ-қора ва рангли карталар, шаклни безатиш, монтаж қилиш, қирқим-карталар ва ―дарчалар‖ни яратишдан иборат ҳисобот шаклларни генерализация қилиш;
- чизма ва матнли маълумотларни матрицали, оқимли, лазерли принтерларга, плоттерларга, файлларга ҳамда бошқа тизимларга экспорт қилиб чиқариш, жумладан, маълумотлар форматларини ‖конвертация‖ қилиш имкониятларига эга бўлиши керак.
ArcInfo ва MGE мураккаб ихтисослашган кўп модулли ГИСларга, ҳатто нархи қиммат бўлсада, кенг спектрдаги ишларни ҳал этишга мўлжалланганлигини ҳисобга олиб, айнан уларга, яъни карта яратиш, тахлил қилиш ва тахрир қилиш учун энг кўп имконияти бўлганидан уларга қизиқарли эътиқод кучлироқдир. Бундай ГИСлар билан ишлаш махсус ўқитишсиз мураккаб ва хатто иложсиздир. Шунинг учун ҳамма ташкилотлар ҳам ўзида ундан фойдаланиш имконини топмайдилар. Мамлакатимизда уй ГИСларидан MapInfo ва ArcView кенг тарқалган. Юқорида айтилган ГИСларда барча шартларни улар тўла қониқтиради, чунки уй ГИСларининг имкониятлари ихтисослашган ГИСларга қараганда кичик бўлишига қарамай,

уларда мавзули карта яратиш қуроллари осонгина тахлил ва тахрир воситаларига эгадир.

Шахсий уй ГИСлари тизими очиқ муҳитли дастурлашга эга бўлиб, фойдаланувчининг ҳохишига қараб етишмайдиган функцияларни қўшиши мумкин. Мазкур китобнинг кейинги бўлимларида шу мавзуларга ўқувчи эътиборини қаратамиз ва мавзули карта яратишнинг электрон шаклини компьютер технологияси масалаларига мукаммал тўхталишга ҳаракат қиламиз.