Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

6-chizma. Yal’i talab va yal’i taklif o’rtasidagi nisbat.

Albatta, real hayotda bunday to’la muvozanatlilik sodir bo’lishi juda qiyin va murakkabdir. Lekin tovar va xizmatlarning u yoki bu turlari, miqdori va sifati bo’yicha mos kelish hollari uchrab turadi. Yal’i talab bilan yal’i taklifning bir-biriga mosligi iqtisodiy muvozanat deb ham yuritiladi.

Yal’i talab egri chizig’i va yal’i taklif egri chizig’i kesishgan nuqta umumiqtisodiy muvozanatni ifodalab, bu holatga narxning muvozanatli darajasi va milliy ishlab chiqarishning muvozanatli real hajmi orqali erishiladi.

Iqtisodiyot doimiy ravishda makroiqtisodiy muvozanat tomon harakat qiladi va ma’lum darajada bu tenglik ta’minlab turiladi. Biroq, yal’i talab va yal’i taklifga ta’sir etuvchi omillarning o’zgarib turishi natijasida muvozanat buziladi va iqtisodiyot yangi muvozanat tomon harakat qiladi.

Yal’i talab va yal’i taklif muvozanati yal’i taklif egri chizig’ining qaysi kesmasida ro’y berishiga qarab o’ziga xos xususiyat kasb etadi.

Yal’i talab egri chizig’i yal’i taklif egri chizig’ini yotiq kesmada kesib o’tsa, narx darajasi milliy ishlab chiqarish muvozanatli real hajmining shakllanishiga hech qanday ta’sir ko’rsatmaydi. Bunda yal’i talab miqdorining o’sishi milliy ishlab chiqarish real hajmining oshishiga, uning kamayishi esa bu hajmning kamayishiga olib keladi. Biroq, bu o’zgarishlar iqtisodiyotdagi umumiy narx darajasining o’zgarishisiz ro’y beradi (7-chizma).

Chizmadan ko’rinadiki, yotiq kesmada yal’i talabning o’sishiga taklif egri chizig’i bo’yicha muvozanat nuqtasining o’ng tomonga silijishi orqali javob beriladi. Ya’ni, AD₁dan AD₂ga qadar o’sgan talab miqdori iqtisodiyotda to’liq foydalanilmayotgan ishlab chiqarish quvvatlarining ishga tushirilishi orqali milliy ishlab chiqarish hajmini Q₁dan Q₂ga qadar o’stirish orqali qondiriladi.
R

AS










R<sub>1

AD</sub>

2 AD₁

0 Q₁ Q₂ Q