Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

1-chizma. Yal’i talabning umumiy miqdorining tovarlar turlari, miqdori, sifati hamda narxiga bog’liqligi.

Yal’i talab miqdor jihatidan aniqlanadi va uning umumiy miqdori turli omillar ta’sirida o’zgarib turadi.

Turli o’quv qo’llanmalari va darsliklarda yal’i talab miqdorini aniqlash usullari va unga ta’sir etuvchi omillarni bayon etishda turli jihatdan yondoshiladi. Jumladan, akademik V.Vidya’in va boshqalarning umumiy tahriri ostida cho’ etilgan «Iqtisodiyot nazariyasi» bo’yicha darslikda yal’i talab iqtisodiyot alohida sohalari sarflarining yig’indisi sifatida ifodalanadi, ya’ni:

,

bu erda:

Y_d – yal’i talab;

C – uy xo’jaliklarining iste’mol sarflari;

I – xususiy sektorning investistiya sarflari;

G – davlat xaridi;

NX – sof eks’ort.⁶⁹

Akademik V.Kamaev esa yal’i talabni real yal’i milliy mahsulot unsurlariga bo’lgan umumiy ‘ul talabi sifatida namoyon bo’lishini hamda uni ‘ulning miqdoriy nazariyasiga muvofiq quyidagi ko’rinishda ifodalanishini ta’kidlaydi:

,

bu erda:

AD – yal’i talab;

M – ‘ul miqdori;

V – ‘ulning aylanish tezligi

‘ – narx darajasi.⁷⁰

Bundan ko’rinadiki, yal’i talab milliy ishlab chiqarish hajmi va narx darajasiga bevosita bog’liq.

Boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda, narx darajasi qancha ‘ast bo’lsa, iste’molchilar (mamlakat ichidagi hamda chet eldagi) milliy ishlab chiqarish real hajmining shuncha katta qismini va aksincha, narx darajasi qancha yuqori bo’lsa, shuncha kam qismini sotib oladi. Shunday qilib, boshqa sharoitlar o’zgarmagan holda narx darajasining oshishi ishlab chiqarishning real hajmiga bo’lgan yal’i talab hajmining kamayishiga sabab bo’ladi. Aksincha, narx darajasining ‘asayishi ishlab chiqarish hajmiga yal’i talabning oshishiga olib keladi. Yal’i talabga narxdan tashqari ta’sir qiluvchi omillarning o’zgarishi ham milliy ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga olib keladi.

Narx darajasi va talab ta’siridagi milliy ishlab chiqarish hajmi o’rtasidagi bu teskari bog’liqlik 2-chizmada aniq ifodalangan.

N arx R

darajasi

AD

0 Y

Ishlab chiqarish real hajmi