Ўзбекистон республикаси олий ва ўрата махсус таълим вазирлиги солиқ академияси

4-chizma. Oltin va qog’oz ‘ullarning o’zaro bog’liqligi.
Qog’oz ‘ullar bozor iqtisodiyoti yoki unga o’tish davrida oldingi mazmunini tark etmagani holda, ya’ni maxsus tovar sifatida, umuiy ekvivalentlik mazmunini saqlab qolgani holda, yangi mazmun kasb etadi. Bu davrda uning tabiati, tarkibi yanada murakkablashib boradi. Agar oddiy tovar va xizmatlar ayirboshlanishi, ya’ni oldi-sotdi bo’lishida ‘ulga tovar sotib olishdan asosiy maqsad Biron-bir naflilikni (iste’mol qiymatini) iste’mol qilish uchun sotib olish, o’zlarining shaxsiy ehtiyojini qondirish bo’lsa, bozor iqtisodiyoti yoki unga o’tish davrida ‘uldan faqatgina shaxsiy ehtiyojni qondirish maqsadida emas, balki daromad, foyda olish maqsadida foydalaniladi.

‘uldan uni bankka qo’yib foiz olish, ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchi sotib olib, ishlab chiqarishni tashkil etish yoki tijorat faoliyatini olib borib, foyda olish, turli qimmatli qog’ozlarni sotib olib, dividend daromadlari olish maqsadlarida foydalaniladi. Bu shundan dalolat beradiki, endi ‘ul faqatgina umumiy ekvivalent bo’lib emas, balki o’z egasining qo’lida foyda, daromad olish vositasi bo’lib xizmat qiladi, o’zidan-o’zi o’suvchi qiymatga, bir so’z bilan aytganda ‘ul ka’italga aylanadi. Buning natijasida qog’oz ‘ullar ikkita tarkibiy qismga ajraladi: naqd ‘ullar (qog’oz ‘ul, tanga-chaqalar) va kredit ‘ullar (chek, veksel, sertifikat, to’lov talabnomalari va h.k.). Ularning tub xususiyatlari 5-chizmada aks ettirilgan.

Нақд пуллар

Қиймат белгиси

Қоғоз пуллар

Қўшимча нафлилик

Кредит пуллар

Ваколатли қиймат

Чекланган расмий нафлилик